ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΟΥ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑ

ΓΕΣΘΗΜΑΝΗ Ο ΤΑΦΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ

Κατά τη θρησκευτική παράδοση, η Παναγία εκοιμήθη δέκα χρόνια μετά τη Σταύρωση του Ιησού και τάφηκε στην Ιερουσαλήμ. Υπάρχει, όμως, και η άποψη πως ακολούθησε τον Ιωάννη στην Έφεσο και ότι έζησε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής της εκεί. Σε ένα κοπτικό κείμενο του 4ου αιώνα, στην 20ή Ομιλία του Κύριλλου της Ιερουσαλήμ, αναφέρεται ότι ο θάνατός της συνέβη στη Σιών (Ιερουσαλήμ), στις 15 Αυγούστου του έτους 43 μ.Χ., και ότι τάφηκε στη Γεθσημανή.

Η επίσημη εκκλησιαστική ιστορία αποδέχθηκε το γεγονός αυτό από τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες. Ο τάφος της Παναγίας, επομένως, ανήκει στους Ορθόδοξους από την εποχή που οικοδομήθηκε ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου από τους ισαποστόλους Κωνσταντίνο και Ελένη. Από τον περασμένο αιώνα, όμως, η Καθολική Εκκλησία, η οποία αμφισβητεί το γεγονός, προσπάθησε να μεταθέσει την τοποθεσία του τάφου.

ΓΕΣΘΗΜΑΝΗ Ο ΤΑΦΟΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

ΤΟ «ΕΥΚΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΜΑΥΡΙΚΙΟΥ»

Το 1841 οι Καθολικοί άρχισαν να γράφουν και να διαδίδουν ότι η Παναγία έζησε, πέθανε και τάφηκε όχι στη Γεθσημανή, αλλά στην Έφεσο. Οι εικασίες αυτές αντικρούστηκαν κατά καιρούς από τους Ορθόδοξους. Η έκδοση, όμως, ενός έργου επανέφερε πάλι το θέμα στο προσκήνιο. Η διαμάχη άρχισε τον προηγούμενο αιώνα όταν η καθολική μοναχή Άννα-Κατερίνα Έμμεριχ (που έζησε στη Βεστφαλία και πέθανε το 1824) υπέδειξε, ύστερα από σχετικά «οράματα», τον τόπο ταφής της Παναγίας στην τοποθεσία «Καπουλού-Παναγιά», τρεις ώρες έξω από την Έφεσο. Τα οράματα της Έμμεριχ δημοσιεύθηκαν για πρώτη φορά το 1841, δεκαεπτά χρόνια μετά τον θάνατό της.

Έτσι ανακινήθηκε το θέμα. Το 1869 οι Καθολικοί, απορρίπτοντας πάλι την εκκλησιαστική παράδοση, προσπάθησαν να αμφισβητήσουν εκ νέου την ύπαρξη του τάφου στην Ιερουσαλήμ. Το 1892, οι Λαζαρινοί Μ. Πουλαίν και Μ. Γιουνγκ ενδιαφέρθηκαν για το θέμα της Εφέσου και επειδή κατάγονταν από τη Σμύρνη, αποφάσισαν να μελετήσουν τους χώρους που δήλωνε η Χριστιανή εκείνη της Βεστφαλίας. Άρχισαν να ερευνούν ξεκινώντας από τον λόφο Μουλμπούλ (Κορησός), σύμφωνα με τις δηλώσεις της Έμμεριχ, η οποία δεν είχε μετακινηθεί ποτέ από τον τόπο της γέννησής της και ούτε είχε καμιά μόρφωση.

Έτσι η ομάδα δεν ήξερε προς τα πού να προσανατολιστεί. Δεν υπήρχε, εξάλλου, κανένα μονοπάτι στο βουνό. Διέσχισαν τις χαράδρες και έψαξαν παντού. Τέλος, την τρίτη μέρα, βρήκαν τον χώρο που περιέγραφε το «όραμα». Έτσι, έφτασαν να ανακαλύψουν στην Παναγιά την Καπουλού, ακόμη και τις στάχτες που υπήρχαν στο τζάκι της κατοικίας της Θεοτόκου. Τέσσερα χρόνια αργότερα, δημοσιεύθηκαν στην «Εκκλησιαστική Αλήθεια» (17-5-1896), το επίσημο όργανο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, τα παρακάτω:

«Πριν ένα χρόνο, με την έγκριση του Πάπα της Ρώμης, αγοράστηκε από Οθωμανό (μωαμεθανό) ιδιοκτήτη ικανός χώρος, στον οποίο υποτίθεται υπήρχε ο τάφος της Θεοτόκου, με σκοπό να ιδρυθεί μεγάλο μοναστήρι και Προσκυνητήριο.

ΣΤΗ ΓΕΘΣΗΜΑΝΗ

Η Γεθσημανή μνημονεύεται από τους ευαγγελιστές Ματθαίο (26,36) και Μάρκο (14,32) και προσδιορίζεται ως «χωρίον». Ο Ιησούς πήγαινε συχνά στη Γεθσημανή, για να προσευχηθεί με τους μαθητές του. Η Αγία Ελένη, όταν πήγε στην Παλαιστίνη, ίδρυσε περίπου τριάντα ναούς, όπως αναφέρει ο ιστορικός Νικηφόρος Κάλλιστος το 1335.

Σε έναν κώδικα του 11ου αιώνα, που βρίσκεται στη βιβλιοθήκη του Βατικανού, περιέχεται ο κατάλογος των εκκλησιών της «Θεοφιλούς Βασιλίδος Ελένης», όπου ο ναός της Γεθσημανής αναφέρεται τέταρτος στη σειρά ως «Εκκλησία εν Γεθσημανή, επί του Τάφου της Υπεραγίας Θεοτόκου».

Ο σημερινός ναός έχει μήκος τριάντα μέτρα και πλάτος οκτώ. Ο τάφος είναι δεξιά, καθώς μπαίνουμε στην είσοδο, λαξεμένος σε τετράγωνο βράχο, με κοίλωμα ενός μέτρου. Για τον τάφο της Γεθσημανής υπάρχουν επίσης μαρτυρίες της Εκκλησίας των Σύρων, των Κοπτών και των Αρμενίων, οι οποίοι διατηρούν και παρεκκλήσια στον ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου στην Ιερουσαλήμ. Στα συριακά χειρόγραφα υπάρχουν πέντε βασικά κείμενα που έχουν ως θέμα την «Ανάληψη της Παρθένου».

Σε ένα από αυτά, το «Apocrypha Syriaka, Studia Sinaitica» (XI, 1902), που θεωρείται το βασικότερο της συριακής φιλολογίας για τη ζωή και τον θάνατο της Παναγίας, διαβάζουμε πως μετά τη Σταύρωση, Αυτή πήγε στη Βηθλεέμ: «Έτσι έφυγε από την Ιερουσαλήμ μαζί με τις τρεις παρθένες που την ακολουθούσαν πάντα».

Στα κοπτικά χειρόγραφα της «Κοίμησης της Θεοτόκου» (δυο μποχαϊριτικά, ένα σαχιδικό και ορισμένα αποσπάσματα), αναφέρονται ο Ευόδιος της Αντιόχειας και κάποιος ανώνυμος, οι οποίοι υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες του θανάτου και της ταφής της Παναγίας στη Γεθσημανή.

Τις ίδιες μαρτυρίες βρίσκουμε επίσης και στα αρμενικά χειρόγραφα. Συμπερασματικά παρατηρούμε πως πέρα από τα διάφορα λάθη των αντιγραφέων, οι ορθόδοξες ιστορικές μαρτυρίες είναι οι μόνες που αναφέρονται στο πραγματικό γεγονός.

ΑΥΡΙΟ Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ.........

ΕΠΕΣΤΡΕΨΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΡΩΣΙΑ Ο ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΕΟΥ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΑ

Eπέστρεψε στην Πάτρα ο Σταυρός του Αγίου Αποστόλου

ΑΝΔΡΕΟΥ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΛΗΤΟΥ εχθές 2/8/2013

Η άφιξη στον Αερολιμένα του Αράξου

Επίσημη υποδοχή στον Ι.Ν.Αγίου Ανδρέου Πατρών

Δείτε το Video

ΤΡΙΑΝΤΑ ΕΞΙ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΥΠΡΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ Γ΄

Σαν σήμερα πριν τριάντα έξι χρόνια εκοιμήθη ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος ο Γ΄. Εμείς από το βήμα αυτό δεν θα κρίνουμε την πορεία του, για εκείνα τα μαύρα χρόνια ως Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας. Το αφιέρωμα αυτό σήμερα έχει σκοπό να θυμίσει τον άνθρωπο Μακάριο, στη συνέχεια θα διαβάσετε το πρώτο του Διάγγελμα που εξεφώνησε ως Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας την 27ην Νοεμβρίου 1959.

Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ο Γ΄ γεννήθηκε στο χωριό Θρονί Παναγιάς της επαρχίας Πάφου στην Κύπρο, στις 13 Αυγούστου 1913. Το κοσμικό του όνομα ήταν Μιχαήλ Χριστοδούλου Μούσκος. Εκοιμήθη στις 3 Αυγούστου 1977 στην Λευκωσία. Ο Μακάριος ήταν αρχιεπίσκοπος της αυτοκέφαλης Ορθόδοξης Εκκλησίας της Κύπρου από το 1950 μέχρι το θάνατο του και ο πρώτος πρόεδρος της Δημοκρατίας της Κύπρου από το 1960 μέχρι το θάνατό του, το 1977. Νεανικά χρόνια, σπουδές και πρώτα εκκλησιαστικά χρόνια 1913 - 1950. Το 1926 και σε ηλικία 13 ετών, εισήχθη στο Μοναστήρι του Κύκκου ως ιερομόναχος, όπου και έλαβε την πρώτη κατήχηση και εκπαίδευση. Φοίτησε επίσης στη Λευκωσία. Το 1942 αποφοίτησε με πτυχίο στην Θεολογία από την Αθήνα.

Στην συνέχεια διορίστηκε ιερέας από την εκκλησία της Κύπρου αλλά συνέχισε να έχει ενδιαφέρον για περισσότερες σπουδές στη θεολογία. Το 1948 του προσφέρθηκε υποτροφία από το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών και ξεκίνησε σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης, στη Μασσαχουσέτη των ΗΠΑ. Το 1948, κατά τη διάρκεια των σπουδών του, εξελέγη Επίσκοπος Κιτίου και επέστρεψε στην Κύπρο. Ο Μακάριος από την αρχή έδειξε τις χαρισματικές του ικανότητες στην ηγεσία της Εκκλησίας. Οι σχέσεις του όμως με τις αρχές του Ηνωμένου Βασιλείου που διοικούσαν την Κύπρο δεν ήταν καθόλου καλές. Όπως και άλλοι Έλληνοκύπριοι ηγέτες της εποχής στο τέλος της δεκαετίας του 1940 και αρχές του 1950, ήταν ένθερμος υποστηρικτής της Ένωσης με την Ελλάδα.

Στις 9 Μαρτίου 1956, ο Μακάριος, μαζί με τους Μητροπολίτη Κυρηνείας Κυπριανό, Παπα - Σταύρο Παπαγαθαγγέλου και Πολύκαρπο Ιωαννίδη, εξορίζονται από το αποικιακό καθεστώς στις Σεϋχέλλες, μέχρι τις 17 Απριλίου 1957, οπότε επιστρέφουν στην Αθήνα. Από τον Ιούλιο του 1957, ο Μακάριος με δηλώσεις του άρχισε να εγκαταλείπει τον ενωτικό αγώνα και να επιδιώκει την ανεξαρτησία της Κύπρου,η οποία ανακηρύχθηκε το 1960.  Από της ανάληψης των καθηκόντων του στη Προεδρία της Κύπρου ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ΄, λόγω ακριβώς της προϊστορίας του αλλά και του ρόλου του, ειδικά στον κυπριακό αγώνα, αποτελούσε για τον ίδιο τον κυπριακό λαό (Έλληνες και Τούρκους) ανεγνωρισμένη προσωπικότητα του τότε Ελληνισμού.

Το κύρος και η ηθική του επιβολή του είχαν προσδώσει διεθνή ακτινοβολία ακόμα και στον αλλόθρησκο αραβικό κόσμο. Συμμετέχοντας δε στο Κίνημα των Αδεσμεύτων, η διεθνής του αναγνώριση ήταν ακόμη περισσότερο δεδομένη ενώ ο οφειλόμενος σεβασμός στο σχήμα του αρχιεπισκόπου δεν αμφισβητούνταν. Παρά ταύτα, πολλές φορές ο Μακάριος είχε προκαλέσει τη δυσαρέσκεια των ελληνικών κυβερνήσεων, ειδικά από το 1953 και ύστερα, και του βασιλιά Παύλου, ακολουθώντας άλλοτε αιφνιδιαστικές τακτικές, άλλοτε υπαναχωρήσεις της τελευταίας στιγμής επί συμφωνημένων.

Οι σχέσεις του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου με την Αθήνα επί του Κυπριακού ζητήματος ξεκίνησαν ουσιαστικά το 1953 όταν εκείνο τον χρόνο επίσημα ανακινήθηκε το θέμα. Από το έτος αυτό πράγματι ο Εθνάρχης Μακάριος, όπως αποκαλούνταν επίσημα τότε, ζήτησε την αμέριστη συμπαράσταση της Ελλάδας στο αίτημα της αυτοδιάθεσης, που ουσιαστικά σήμαινε την κατόπιν δημοψηφίσματος Ένωση, όπως αυτή είχε προσδιοριστεί από τους μέχρι τότε αγώνες των Ελληνοκυπρίων αλλά και ως ιερή παρακαταθήκη του προκατόχου του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Β΄.

Ανταποκρινόμενη η Ελλάδα επ΄ αυτού, με τη σύμφωνη πάντα γνώμη του Μακαρίου, προσέφυγε στη συνέχεια πέντε φορές στον ΟΗΕ με μοναδικό αίτημα την αυτοδιάθεση της Κύπρου.

1. Πρώτη φορά στις 18 Αυγούστου του 1954, επί κυβέρνησης Α. Παπάγου

2. Δεύτερη φορά τον επόμενο χρόνο στις 22 Ιουλίου του 1955, επίσης επί κυβέρνησης Α. Παπάγου

3. Τρίτη φορά τον αμέσως επόμενο χρόνο στις 13 Μαρτίου του 1956, επί πρωθυπουργίας Κ. Καραμανλή όπου και ακολούθησε τον ίδιο έτος η επόμενη

4. Τέταρτη φορά στις 15 Ιουλίου,1956, επί κυβέρνησης Κ. Καραμανλή και τέλος

5. Πέμπτη φορά στις 15 Αυγούστου του 1959, επί πρωθυπουργίας επίσης Κ. Καραμανλή, ανήμερα της εορτής της Παναγίας.

Σημειώνεται ότι εκ των παραπάνω οι συζητήσεις που έγιναν το 1956 όπου ο Μακάριος ζήτησε την Ένωση, ο Χάρτινγκ την απέρριψε με συνέπεια αυτές να ναυαγήσουν. Τη δε συζήτηση που ακολούθησε επί του προτεινόμενου τότε «συντάγματος Ράντκλιφ», ο Μακάριος τη διέκοψε με συνέπεια και πάλι να ναυαγήσουν οι διαπραγματεύσεις. Στη στάση αυτή του Μακαρίου συμφώνησε όμως και η τότε ελληνική κυβέρνηση διότι πράγματι το προτεινόμενο εκείνο αποικιακό σύνταγμα τίποτε δεν προέβλεπε περί αυτοδιάθεσης που να οδηγούσε στην Ένωση.

Αλλά και στη συνέχεια το προτεινόμενο μετά διετία νέο «σύνταγμα Μακ - Μίλλαν» ούτε και αυτό οδηγούσε σε σαφή αυτοδιάθεση. Την εποχή εκείνη το κυρίαρχο σύνθημα του Μακαρίου ήταν η λέξη «Ένωσις» με την οποία συμπαρατασσόταν τόσο ο κυπριακός όσο και ο ελληνικός λαός με μεγάλες πορείες και διαδηλώσεις, τόσο στη Λευκωσία όσο και στην Αθήνα, καθώς και σε άλλες πόλεις. Σ΄ αυτή τη θέση, η ελληνική κυβέρνηση δεν έπαψε να του συμπαρίσταται παρότι ερχόταν σε σύγκρουση με σύμμαχες χώρες, την Αγγλία και την Τουρκία, δίνοντας διπλωματικές μάχες κάθε φορά στην έδρα του ΟΗΕ, με συνέπεια να υποχρεούται να προσαρμόζει την εξωτερική της πολιτική με επίκεντρο πάντα, ακριβώς την Ένωση της Κύπρου, χαράσσοντας κοινή γραμμή με τον Μακάριο.

Και ενώ είχε διαμορφωθεί αυτό το κλίμα, αίφνιδιαστικά ο Μακάριος παραιτήθηκε από την Ένωση. Συγκεκριμένα στις 22 Σεπτεμβρίου του 1958 έδωσε συνέντευξη στην Αγγλίδα βουλευτή του Εργατικού Κόμματος, Μπάρμπαρα Κάσλ, προβαίνοντας στην ακόλουθη δήλωση:«Εισηγούμαι όπως μετά από μίαν καθωρισμένην περίοδον αυτοδιακυβερνήσεως η Κύπρος καταστή μία ανεξάρτητος χώρα, μη συνδεομένη με την Ελλάδα ή την Τουρκίαν». Η δήλωση, αυτή έπεσε στην Αθήνα ως "κεραυνός εν αιθρία" - σαφώς αποτελούσε στροφή 180 μοιρών - και όλοι έμειναν κατάπληκτοι, από τον Βασιλιά μέχρι και όλη την αντιπολίτευση. Μάλιστα σημειώνεται ότι ακόμα και ο Γ. Παπανδρέου που ήταν τότε στην αντιπολίτευση, ενώ θα είχε κάθε λόγο να εκμεταλλευτεί το γεγονός και να το χρησιμοποιήσει ως μοχλό ελέγχου και βαρύτατης κριτικής κατά της κυβέρνησης Κ. Καραμανλή, προέβη στην ακόλουθη δήλωση:

"Πρόκειται περί εθνικής συμφοράς"! Όταν έμαθε ο Μακάριος τη δήλωση αυτή ανταπάντησε: "Ποίο θα είναι το μέλλον μιας ανεξάρτητης Κύπρου αφορά τον Κυπριακόν λαόν". Τούτο επέφερε μια ιδιαίτερη κρίση όπου ο Βασιλεύς Παύλος προσκάλεσε επειγόντως τον Μακάριο να ενημερώσει απ΄ ευθείας τους Έλληνες πολιτικούς επί των νέων θέσεών του και των αιτιών που τον ανάγκασαν να προβεί στις δηλώσεις αυτές. Το περίεργο ήταν ότι η τότε κυβέρνηση δεν αντέδρασε. Ο δε τότε τύπος της Αθήνας καυτηρίασε τις δηλώσεις και τη συμπεριφορά του Μακαρίου σχεδόν ως ανάρμοστες τόσο ως Εθνάρχης προς την Ελλάδα, όσο και κατά το σχήμα του, ως ιεράρχης, κάνοντας σχετική μνεία των ηρώων της Κύπρου, αλλά και των όσων είχαν υποστεί οι Έλληνες στην Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη μόλις τρία χρόνια πριν, ακριβώς εξ αιτίας του Κυπριακού, στα λεγόμενα Σεπτεμβριανά.

Τελικά ο Εθνάρχης Μακάριος Γ΄ανταποκρίθηκε θετικά στην πρόσκληση και αποκάλυψε, σε ανώτατους κύκλους, ότι αυτή η δήλωσή του ευθυγραμμιζόταν από τη νέα απόρρητη γραμμή της τότε ελληνικής κυβέρνησης, όπου θα έπρεπε σ΄ εκείνη να αναζητηθεί η αιτία αυτής της πολιτικής στροφής. Στην πραγματικότητα, η ελληνική κυβέρνηση είχε ήδη διαγράψει, από το 1957, την αυτοδιάθεση των Κυπρίων και την Ένωση από τους αντικειμενικούς της στόχους. Λίγους μήνες μετά, τον Φεβρουάριο του 1959, συνάφθηκε η επίμαχη συμφωνία της Ζυρίχης, επί των πρωθυπουργών Κωνσταντίνου Καραμανλή και Αντνάν Μεντερές Συνέχεια της συμφωνίας της Ζυρίχης ήταν οι διαπραγματεύσεις για τη συμφωνία του Λονδίνου με τη συμμετοχή και του Μακαρίου. Ενώ όμως ο Μακάριος είχε συμφωνήσει αρχικά στη συμφωνία Ζυρίχης, στη συνέχεια εκδήλωσε διαφωνία (13 Φεβρουαρίου), αφήνοντας να εννοηθεί ότι δεν θα προσέρχονταν στο Λονδίνο για προσυπογραφή.

Την επομένη μετέβαλλε γνώμη και δήλωσε προς την ελληνική κυβέρνηση ότι υιοθετεί τους όρους της συμφωνίας και θα μεταβεί στο Λονδίνο. Όταν μετέβη εκεί (15 Φεβρουαρίου), την επομένη υπαναχώρησε και πάλι, δηλώνοντας ότι δεν θα προσέλθει στη διάσκεψη να προσυπογράψει, ζητώντας να γίνουν αλλαγές στο προβλεπόμενο σύνταγμα του νέου κράτους το οποίο, καθώς καλλιεργούσε τη δικοινοτική μορφή, δεν συνέβαλλε στη σύγκλιση των της ελληνοκυρπιακής και της τουρκοκυπριακής κοινότητας. Τελικά, οι αλλαγές αυτές δεν έγιναν αποδεκτές και ο Μακάριος υπέγραψε το σχέδιο της συμφωνίας ως είχε (18 Φεβρουαρίου) και επέστρεψε θριαμβευτικά στην Κύπρο στις 1 Μαρτίου 1959.Όταν έφτασε στη Λευκωσία, βγαίνοντας από το αεροπλάνο, αναφώνησε :«Νενικήκαμεν».

Σημειώνεται ότι αντίστοιχα και ο Κ. Καραμανλής επιστρέφοντας στην Αθήνα δήλωσε:«Ήταν η ευτυχέστερη ημέρα της ζωής μου» Η συμφωνία Ζυρίχης - Λονδίνου δεν σήμανε την επίλυση του Κυπριακού ζητήματος ενώ ή θέση του Μακαρίου ήταν περίεργη: από τη μια ήταν νομικά και διπλωματικά υποχρεωμένος να εργαστεί στα πλαίσια της συμφωνίας σύστασης της Κυπριακής Δημοκρατίας, από την άλλη όμως οι Ελληνοκύπριοι τον έβλεπαν ως εθνάρχη τους και προορισμένο να τους οδηγήσει στην Ένωση. Αν και δεν είναι γνωστό σε ποιό βαθμό οι τελευταίοι υποστήριζαν πραγματικά την Ένωση, το βέβαιο είναι ότι αυτή εύρισκε ακόμη σημαντική απήχηση. Πάντως, για τις προθέσεις του ίδιου του Μακαρίου και κατά πόσο εργαζόταν ή όχι προς την κατεύθυνση της Ένωσης, μετά την ανεξαρτητοποίηση της Κύπρου, δεν μπορεί να υπάρξει βεβαιότητα.

Από την άλλη μεριά, οι Τουρκοκύπριοι, ενώ ήταν ικανοποιημένοι με τη διακήρυξη ανεξαρτησίας, δεν πείθονταν για την καλή πίστη του Μακαρίου και των Ελληνοκύπριων υπουργών του. Μία από τις πιθανές αιτίες αυτού του σκεπτικισμού ήταν ότι ο Μακάριος δεν εμπιστεύτηκε ποτέ στον Τουρκοκύπριο αντιπρόεδρό του, Κιουτσούκ. το δίλημμά του ως προς τους οπαδούς της Ένωσης. Αυτή η δυσπιστία οδήγησε σε αδυναμία συνεργασίας των δύο κοινοτήτων και σε στρατιωτικές εντάσεις το 1963. Τον Αύγουστο του 1964, επαναλήφθηκαν οι εχθροπραξίες μεταξύ στρατιωτικών δυνάμεων των δύο κοινοτήτων και δύο τουρκικά αεριωθούμενα βομβάρδισαν ελληνοκυπριακές θέσεις, προκαλώντας και απώλειες αμάχων. Αντίστοιχα, και οι σχέσεις Ελλάδας Τουρκίας εκτραχύνθηκαν, με αποκορύφωμα τους διωγμούς κατά της ελληνικής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης το 1964.

Στις 15 Ιουλίου του 1974,όταν εκδηλώθηκε το πραξικόπημα, ο Μακάριος πρόλαβε και σώθηκε καταφεύγοντας σε μονή του βουνού Τρόοδος και από εκεί το απόγευμα της ίδιας ημέρας έφθασε στην Πάφο απ΄ όπου και έκανε την ανακοίνωση: «Είμαι εγώ ο Μακάριος. Είμαι ζωντανός. Αναγνωρίζετε την φωνήν μου. Δέν εφονεύθην. Είμαι ζωντανός και θα αγωνισθώ μέχρις εσχάτων!», διαψεύδοντας έτσι κατά τον αποκαλυπτικότερο τρόπο τον ραδιοσταθμό Κύπρου που τον παρουσίαζε ως νεκρό. Στη συνέχεια, από την εκεί αγγλική βάση και μέσω Μάλτας, έφτασε στο Λονδίνο όπου την επομένη συναντήθηκε μυστικά με τον Μπουλέντ Ετζεβίτ και στη συνέχεια μετέβη στις ΗΠΑ προκειμένου να παραστεί στην έδρα του ΟΗΕ και να εκθέσει τα γεγονότα της χώρας του. Στις 19 Ιουλίου, από το βήμα του Οργανισμού, ο Μακάριος εξαπέλυσε τον ιστορικό του λόγο όπου κατηγόρησε την Ελλάδα τουλάχιστον 6 φορές.

Μεταξύ άλλων, κατηγόρησε ευθέως την Ελλάδα για το πραξικόπημα και ότι τούτο εκτελέστηκε από Έλληνες αξιωματικούς. Αποκάλυψε, όπως είχε δηλώσει στον Έλληνα πρέσβη, ότι θεωρούσε τον κίνδυνο από την Τουρκία μικρότερο από εκείνο από την Ελλάδα και ότι ο φόβος του αυτός τώρα δικαιώθηκε. Κατηγόρησε επίσης την Ελλάδα για εισβολή και ότι, με την ανατροπή του, παραβίασε την ανεξαρτησία και την ακεραιότητα της Κύπρου. Ακόμη διακήρυξε ότι η κατάσταση που διαμορφώθηκε στη Κύπρο δεν ήταν εσωτερική υπόθεση και δεν επηρέαζε μόνο τους Ελληνοκυπρίους αλλά και τους Τουρκοκυπρίους. Κάνοντας τέλος μνεία των διακοινοτικών συνομιλιών, ιδιαίτερα ευαίσθητο θέμα στους κύκλους του ΟΗΕ, κατηγόρησε την Ελλάδα ότι τηρούσε διπρόσωπη στάση και ότι τις υπονόμευε.

Περί τις 20:00, (ώρα Ελλάδος), επιστρέφοντας ο Μακάριος στο ξενοδοχείο του, κατάκοπος από την προετοιμασία και την παρουσίασή του στο Συμβούλιο Ασφαλείας, καθισμένος σε μια πολυθρόνα ανοίγει την τηλεόραση όπου και βλέπει έντρομος το θλιβερό θέαμα. Μια ολόκληρη αρμάδα τουρκικών πολεμικών πλοίων κατάφορτη να αποπλέει από Μερσίνα. Κατ΄ άλλες πηγές ειδησεογραφικών πρακτορείων την ώρα της πρώτης μετάδοσης ο Μακάριος κοιμόταν και οι φρουροί του δεν επέτρεψαν να του αναγγείλουν την είδηση για να μην τον ανησυχήσουν Ο Μακάριος επέστρεψε στην Κύπρο τον Δεκέμβριο του 1974, περίπου 4,5 μήνες μετά την διάσωση και φυγή του και 3,5 μήνες μετά την τραγωδία της Κύπρου.

Εκεί του επιφυλάχθηκε παλλαϊκή υποδοχή, αφού προηγουμένως είχε διέλθει από την Αθήνα όπου παρέμεινε για λίγες ημέρες. Στις 12 Φεβρουαρίου του 1977 συνομολογήθηκε η Συμφωνία Μακαρίου - Ντενκτάς η οποία και θεωρήθηκε ως το τρίτο μεγαλύτερο σφάλμα του, επί του Κυπριακού προβλήματος, χαρακτηριζόμενο ως το "Βατερλό του Μακαρίου", λόγω του ότι αποδέχθηκε τη διζωνική δικοινοτικής ομοσπονδία, χωρίς αντάλλαγμα. Συνέπεια της συμφωνίας ήταν η παραίτηση του Γλαύκου Κληρίδη όχι μόνο από τη θέση του διαπραγματευτή αλλά και από εκείνης του προέδρου της Βουλής των Αντιπροσώπων. Το λάθος φέρεται να συνειδητοποίησε και ο ίδιος ο Μακάριος στον τελευταίο του πολυσυζητημένο λόγο, στις 20 Ιουλίου του 1977, λίγες ημέρες πριν τον αιφνίδιο θάνατό του.Ο Μακάριος εκοιμήθη στις 3 Αυγούστου του 1977, μετά από έμφραγμα του μυοκαρδίου, σε ηλικία 63 ετών.

                                                      ΔΙΑΓΓΕΛΜΑ

 ΤΟΥ ΕΘΝΑΡΧΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ Γ΄

ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΚΥΠΡΙΑΚΟΝ ΛΑΟΝ 27.11.1959

 

Όταν η ευδοκία του Θεού και η αγάπη του Κυπριακού λαού με ανέδειξαν εις τον ιστορικόν Θρόνον του Αποστόλου Βαρνάβα, έδωσα την υπόσχεσιν ότι θα αναλώσω εμαυτόν εις την υπηρεσία της Εκκλησίας και της υπό ξένον ζυγόν δουλευούσης Πατρίδος. Εν πλήρει συνειδήσει των βαρυτάτων ευθυνών, τας οποίας ανελάμβανον, ουδ’ επί στιγμήν έπαυσα έκτοτε σκληρώς αγωνιζόμενος επί κεφαλής του Κυπριακού λαού μη φειδόμενος εμαυτού και αναλίσκων όλας τας δυνάμεις μου δια να ανατείλουν εις την Κύπρον ευτυχέστεραι ημέραι. Εις την κοπιώδη πορείαν του υψηλού καθήκοντος ουδέποτε αμφεταλαντεύθην. 

Εις στιγμάς δοκιμασίας και αγωνίας ήντλουν πάντοτε δύναμιν από την αστείρευτον πηγήν του μεγαλείου της Κυπριακής ψυχής, την οποίαν και κατά την εξορίαν μου ησθανόμην να προεκτείνεται και να φθάνη μέχρι των απόκοσμων Σεϋχελλών. Η ίδια αυτή ψυχή της Κύπρου υπήρξεν η δύναμις ήτις μετέβαλε την νήσο μας εις κοιτίδα εθνικού μεγαλείου και έκαμε να αναβιώσουν αι δόξαι της φυλής και να απαστράψουν ακόμη μίαν φοράν αι αρεταί του Γένους. Επί τέσσαρα έτη ο Ελληνικός Κυπριακός Λαός πληττόμενος ανηλεώς, από τον αποικιακόν δυνάστην εκράτησε την δυναμίν της ψυχής του αλύγιστον. Επί τέσσαρα έτη ηγωνίσθη και εθυσιάσθη, χωρίς ουδ’ επί στιγμήν να λυποψυχίση. 

Οι πόθοι και τα όνειρα ατελεύτητων αιώνων της ιστορίας μας είχον ενσαρκωθή εις την θρυλικήν ΕΟΚΑ με σκοπόν την κατάκτησιν της Ελευθερίας, το ιδεώδες της οποίας επροσωποίησεν ο Διγενής και έψαλαν οι ωραίοι έφηβοί μας εις το ικρίωμα της αγχόνης. Χάρις εις τους αγώνας και τας θυσίας του Κυπριακού Λαού, ο ήλιος της ελευθερίας ρίπτει σήμερον λαμπράς τας ακτίνας του επί της Κυπριακής γης και υπό το ζωογόνον φώς του κτίζομεν το οικοδόμημα της Ανεξαρτήτου Κυπριακής Δημοκρατίας.

Το οικοδόμημα όμως δεν ετελείωσε, το πνεύμα της επαναστάσεως δεν ολοκληρώθη. Το συμβόλαιον, το οποίον μετά του Κυπριακού Λαού συνωμολόγησα κατά την διάρκειαν του αγώνος και ενωρίτερον, δεν εξέπνευσε και δεν ετερματίσθη. Άλλ’ ούτε και θα τερματίσω τούτο άνευ της συγκαταθέσεως του Κυπριακού Λαού πολύ περισσότερον όταν αντιλαμβάνομαι ότι επαπειλούνται και κινδυνεύουν όσα δια του αγώνος, των θυσιών και του αίματος εκτίθησαν. Διά των Συμφωνιών της Ζυρίχης και του Λονδίνου ο ένοπλος αγών ετερματίσθη.

Φρονώ εν πεποιθήσει, ότι δια των Συμφωνιών τούτων ηδυνήθημεν να αξιοποιήσωμεν εν τω μέτρω του δυνατού, τους αγώνας και τας θυσίας μας. Μετά την υπογραφήν των οφείλομεν να ακολουθήσωμεν πολιτικήν αποφασιστικότητος και ουχί πολιτικήν αμφιταλαντεύσεως. Η πορεία, ήτις οδηγεί εις τα υψηλά επιτεύγματα τα οποία ο Κυπριακός Λαός θερμαίνει εις την ψυχήν του, πρέπει να συνεχιστεί άνευ αμφιταλαντεύσεων. Λυπούμαι βαθύτατα, διότι εκπρόσωποι τινες πολιτικών μερίδων της νήσου μας, οι οποίοι δεν κατόρθωσαν να συλλάβουν τό νόημα της Κυπριακής Επαναστάσεως, δημιουργούν σήμερον ατμόσφαιραν συγχύσεως, αμφιβολιών και ηττοπαθείας. 

Είμαι όμως βέβαιος, ότι ο Κυπριακός Λαός δεν θα ανακόψη την προς τα πρόσω πορείαν του αμφιταλαντευόμενος, αλλά θα προχωρήση με βήμα σταθερόν προς αξιοποίησίν των δια του τερματισμού της αποικιοκρατίας κτηθέντων και προς επίτευξιν νέων κατακτήσεων. Ο απελευθερωτικός μας αγών δεν θέτει απλώς τέρμα εις την αποικιοκρατίαν, αλλά δημιουργεί νέας συνθήκας και νέας δυνατότητας ευημερίας και προόδου του Κυπριακού Λαού. Ο Κύπριος αστός, ο Κύπριος αγρότης και εργάτης, συνέλαβον μέσα εις τον αγώνα καθαρότερον το νόημα της ζωής των και είδον εναργέστερον τα δικαιώματα και τας υποχρεώσεις των. 

Μια νέα δύναμις, η οποία κατεπιέζετο επί αιώνας, ανήλθε διαρκούντος του αγώνος εις την επιφάνειαν. Δύναμις ηθική, δύναμις δημιουργική, απορρέουσα από τα ευρύτερα στρώματα του λαού και στηριζομένη επί των ιδιαιτέρων αρετών και ικανοτήτων του. Την δύναμιν ταύτην ουδείς  δικαιούται να παραγνωρίση και παραγκωνίση και πολύ περισσότερον να διασπάση. Απεναντίας οί  λαϊκοί ηγέται έχουν καθήκον ιερόν, διατηρούντες αυτήν άδιάσπαστον καί ενιαίαν, να την χειραγωγήσουν εις τομείς δημιουργικούς και να την αξιοποιήσουν προς το συμφέρον και το μεγαλείον της πατρίδος.

Σήμερον, περισσότερον από κάθε άλλην φοράν, πρέπει να παραμείνωμεν ηνωμένοι, και ανεξαρτήτως πολιτικής ή κοινωνικής τοποθετήσεως, να εργασθώμεν δια την πλήρη αξιοποίησιν των αγώνων και των θυσιών των τέκνων μας δια την πραγμάτωσιν όλων εκείνων των ευγενών ιδεωδών, τα οποία ετάξαμεν ως σκοπόν της ζωής μας και με το όραμα των οποίων απέθανον οι μάρτυρες της Κυπριακής Ελευθερίας. Δια τούτο εκάλεσα τον λαόν εις ενότητα, διότι υπό τας παρούσας περιστάσεις η διαίρεσις και  διάσπασις θα απέβαινον ολέθριαι και καταστρεπτικαί δια τα συμφέροντα και το μέλλον της νήσου μας. 

Την στιγμήν αυτήν, περισσότερον από κάθε άλλην φοράν έχομεν υποχρέωσιν να οικοδομούμεν και όχι να κρημνίζομεν να δημιουργούμεν και όχι να καταστρέφωμεν. Το έργον το οποίον ευρίσκεται πρό ημών είναι τεράστιον.  Ο Λαός μας πρέπει εις το μέλλον να ζήση απηλλαγμένος από την δουλείαν, τον φόβον και την στέρησιν. Πρέπει να καταβληθή κάθε προσπάθεια ώστε να ισορροπήση το κοινωνικόν σύνολον και η ευτυχία να διασκελίση τα κατώφλια όλων. Ο φυσικός πλούτος της νήσου μας και η δυναμικότης του Λαού μας, μας παρέχουν ήδη τας δυνατότητας δια μιαν καλυτέραν αύριον. 

Αυτήν την καλυτέραν αύριον - καλυτέραν δια τα ευρέα στρώματα του λαού και όχι μόνο για τους ολίγους - οφείλει η νέα Δημοκρατία να επιδιώξη δι’ ενός αρτίου και ικανού, κατά πάντα, κρατικού μηχανισμού, όστις να αποτελέση πρότυπον από απόψεως οικονομίας, αποδόσεως και ευρύθμου λειτουργίας. Αί κρατικαί υπηρεσίαι πρέπει να έχουν ως κύριον μέλημα την άμεσον ανταπόκρισιν εις τας ανάγκας του κράτους, την δίκαιαν μεταχείρισιν και ευσυνείδητον εξυπηρέτησιν των πολιτών, διότι ο κρατικός μηχανισμός δεν είναι σκοπός είναι μέσον.

Σκοπός είναι η ευημερία του συνόλου και των ατόμων και η παροχή εις όλους ίσων ευκαιριών και η όσο το δυνατόν δικαιοτέρα κατανομή των αγαθών. Προς τούτο δέον να αποτελέση πρωταρχικήν της πολιτείας μέριμναν η παιδεία. Η παιδεία θα δώση τα πρώτα μέσα εις τον λαόν μας ίνα κατ’ άτομον και συνολικώς βελτιώση την θέσιν του. Ο εργαζόμενος εν τω μέσω της κοινωνίας επιτελεί κατ’ ανάγκην κοινωνικόν λειτούργημα και χρέος έχει να εργασθή κατά τον ωφελιμότερον δια το σύνολον τρόπον. Η μόρφωσις θα τον οδηγήση εις τούτο. Και αυτή πρέπει να καταστή προσιτή και εις τας πτωχοτέρας τάξεις.  

Η πολιτεία οφείλει επίσης να προστατεύση τον αγρότην και να τον εξυψώση δια της έξασφαλίσεως καλυτέρων μέσων καλλιέργειας και της επιλύσεως του αρδευτικού προβλήματος και ιδίως δια της ιδρύσεως  Αγροτικής Τραπέζης προς παροχήν μακροπροθέσμων δανείων ως και Ταμείου Προνοίας.  Ιδιαιτέρας προσοχής πρέπει να τύχη η εργατική τάξις. Προστατευτική νομοθεσία δια τον εργάτην, κατασφάλισις των κεκτημένων δικαιωμάτων του, πληρέστερον σύστημα κοινωνικών ασφαλίσεων πρέπει να αποτελέσουν θεμελιώδεις σκοπούς της κοινωνικής πολιτικής μας.

Η κατασκευή μεγάλων παραγωγικών έργων, τα οποία θα δώσουν εργασία εις το λαόν, όχι μόνον καθ’ ον χρόνον κατασκευάζονται αλλά πρό παντός μετά την αποπεράτωσίν των, η ανάπτυξις και ο εκσυγχρονισμός των μεταφορικών μέσων, η δημιουργία βιωσίμων βιομηχανιών, θα διανοίξουν την οδόν προς την ευημερίαν και την πρόοδον. Ταύτα θα επιτευχθούν δια τής δημιουργικής εργασίας και της οικονομικής περισυλλογής, δια της κινητοποιήσεως όλων των ηθικών, πνευματικών και υλικών μας δυνάμεων, δια της αξιοποιήσεως όλων των πλουσίων μέσων, τα οποία παρέχει η νήσος μας και ο λαός μας. 

Αί δυσχέριαι βεβαίως θα είναι πολλαί και τα εμπόδια ουχί ευκαταφρόνητα.  Η ιστορική όμως πορεία της νήσου μας δεν πρόκειται να ανακοπή από τας οιασδήποτε δυσχερείας η τα εμπόδια. Εις την πορείαν ταύτην καλώ άπαντας σήμερον και διερμηνεύω εις τον Κυπριακόν λαόν την έκφρασιν της ακλονήτου πίστεώς μου δι’ ένα καλύτερον μέλλον. Δεν είναι σήμερον καιρός για μεμψιμοιρίαν, ηττοπάθειαν και απαισιοδοξίαν. Ας αφήσωμεν ταύτα εις εκείνους, οι οποίοι εξ’ ιδιοσυγκρασίας ήσαν και εξακολουθούν να είναι επιρρεπείς εις αυτά. 

Ημείς - η καταπληκτική πλειονότης του λαού, απεδείξαμεν ότι γνωρίζομεν να εργαζώμεθα, να αγωνιζώμεθα, νά θυσιαζώμεθα και να πιστεύομεν. Με τους αγώνας και την πίστιν εκερδίσαμεν την ελευθερίαν. Με τους αγώνας και την πίστιν μας θα κερδίσωμεν τώρα την ευημερίαν και την πρόοδον και θα ολοκληρώσωμεν τας προσδοκίας μας.

Η ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΣΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΥΠΡΟΥ

ΚΥΡΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ Γ΄

O Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ’ γεννήθηκε στις 13 Αυγούστου 1913 στο χωριό Άνω Παναγιά της Πάφου. Γονείς του ήταν ο Χριστόδουλος Μούσκος και η Ελένη Αθανασίου. Σε νεαρή ηλικία πήγε στη Μονή Κύκκου όπου και προσελήφθη ως δόκιμος. Στις 7 Αυγούστου 1938 χειροτονήθηκε Διάκονος και μετονομάστηκε από Μιχάλης σε Μακάριο. 

Τον ίδιο χρόνο στάληκε ως υπότροφος της Μονής Κύκκου στην Αθήνα για θεολογικές σπουδές στο Εθνικό Πανεπιστήμιο. Αφού απεφοίτησε το 1942 από τη Θεολογική Σχολή, ενεγράφη στη Νομική Σχολή όπου παρακολουθούσε μαθήματα μέχρι την απελευθέρωση της Ελλάδας από τη Γερμανική κατοχή οπότε και επέστρεψε στην Κύπρο για μικρό χρονικό διάστημα. Επιστρέφοντας στην Αθήνα, χειροτονήθηκε σε Πρεσβύτερο και σε Αρχιμανδρίτη στις 13 Ιανουαρίου 1946 στο ναό της Αγίας Ειρήνης, όπου υπηρέτησε για πέντε χρόνια ως Διάκονος με το Μητροπολίτη Αργυροκάστου Παντελεήμονα και προϊστάμενος του ναού Αγίας Παρασκευής στον Πειραιά.

Την ίδια χρονιά, του δόθηκε υποτροφία από το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών και πήγε στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής για περαιτέρω θεολογικές σπουδές. Παρακολούθησε για δυο χρόνια μαθήματα στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης με ειδίκευση στην Κοινωνιολογία της θρησκείας. Στις 8 Απριλίου 1948 εκλέγηκε Μητροπολίτης Κιτίου και στις 13 Ιουνίου χειροτονήθηκε σε Επίσκοπο.

Η δράση του ως Μητροπολίτη Κιτίου ήταν καθ’ όλα γόνιμη, αφού ανακαίνισε τη Μητρόπολη στη Λάρνακα, βελτίωσε την οικονομική κατάσταση του κλήρου, ίδρυσε Φιλόπτωχες Αδελφότητες και αναπτέρωσε το ηθικό του εξουθενημένου λαού. Ως Πρόεδρος του Γραφείου Εθναρχίας, πήγε το 1949 στην Ελλάδα όπου είχε συνομιλίες με τον Βασιλιά, τον Πρωθυπουργό και άλλους επισήμους, για το Κυπριακό πρόβλημα. Μετά από εισήγησή του, η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Κύπρου οργάνωσε στις 15 Ιανουαρίου 1950 Παγκύπριο Δημοψήφισμα κατά το οποίο 97% του Ελληνικού Κυπριακού πληθυσμού ψήφισαν υπέρ της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα.

Στις 20 Οκτωβρίου 1950 εκλέγηκε Αρχιεπίσκοπος και Εθνάρχης, σε διαδοχή του Μακαρίου Β΄. Αμέσως μετά την εκλογή του ως Αρχιεπισκόπου, ίδρυσε την Παγκύπρια Εθνική Οργάνωση Νεολαίας. Αργότερα επισκέφτηκε και πάλι την Αθήνα, όπου προσπάθησε να πείσει την Ελληνική Κυβέρνηση να προσφύγει στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών για το Κυπριακό ζήτημα. Επιστρέφοντας στην Κύπρο υπέβαλε διαμαρτυρία στην Επιτροπή μη αυτοκυβερνωμένων εδαφών των Ηνωμένων Εθνών για την παράλειψη της Μ. Βρετανίας να υποβάλει έκθεση για την πολιτική κατάσταση στην Κύπρο.

Τον Οκτώβριο του 1952 πήγε στη Νέα Υόρκη, όπου συγκροτείτο η Ζ΄ Σύνοδος της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, για να προωθήσει το Κυπριακό ζήτημα στο διεθνές πεδίο. Ερχόμενος πίσω στην Κύπρο απηύθυνε επιστολή στον Κυβερνήτη ζητώντας του την προώθηση της εφαρμογής του δικαιώματος αυτοδιάθεσης. Η απάντηση του Κυβερνήτη ήταν αρνητική και ο Αρχιεπίσκοπος επέκρινε την πολιτική της Μεγάλης Βρετανίας στην Κύπρο. Τον Αύγουστο του 1953 απηύθυνε αίτηση προς το Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ για να περιληφθεί στην ημερήσια διάταξη της Η΄ Συνόδου της Γενικής Συνέλευσης του Οργανισμού θέμα εφαρμογής του δικαιώματος αυτοδιάθεσης του Κυπριακού λαού.

Στις 9 Μαρτίου 1956 εξορίστηκε στις Σεϋχέλλες, αφού οι συνομιλίες που είχε με τον Κυβερνήτη για το μέλλον της Κύπρου δεν κατέληξαν σε συμφωνία. Αφού αφέθηκε ελεύθερος, μετά από ένα περίπου χρόνο, η Βρετανική Κυβέρνηση τον κάλεσε στο Λονδίνο, όπου και υπογράφηκε η Συμφωνία του Λονδίνου, που ήταν η συνέχεια της Συμφωνίας της Ζυρίχης. Με τις Συμφωνίες αυτές η Κύπρος θα ανακηρυσσόταν ανεξάρτητη Δημοκρατία.

Στις 16 Αυγούστου του 1960 η Κύπρος ανακηρύχθηκε ανεξάρτητη Δημοκρατία και ο Μακάριος ανέλαβε καθήκοντα προέδρου, αφού κέρδισε τις εκλογές στις 13 Δεκεμβρίου 1959, με ποσοστό 66.29%. Το Φεβρουάριο του 1968 ο Μακάριος επανεκλέγηκε Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Στις 8 Μαρτίου 1970 έγινε δολοφονική απόπειρα εναντίον του Μακαρίου, ο οποίος επέβαινε ελικοπτέρου, που θα τον μετέφερε στην ιερά Μονή Μαχαιρά για το μνημόσυνο του Υπαρχηγού της ΕΟΚΑ Γρηγόρη Αυξεντίου. Ο Μακάριος δεν έπαθε τίποτε, αλλά τραυματίσθηκε ο χειριστής του ελικοπτέρου, ο οποίος κατόρθωσε να το προσγειώσει σε οικόπεδο κοντά στην Αρχιεπισκοπή.

Μεγάλη σημασία έδιδε επίσης ο Μακάριος και στα θρησκευτικά του καθήκοντα ως προκαθήμενος της Εκκλησίας της Κύπρου, αλλά και ως ηγετική φυσιογνωμία στο χώρο της Ορθοδοξίας. Έτσι, το Μάρτιο του 1971 μετέβη στην Κένυα, όπου κατέθεσε το θεμέλιο λίθο της Ιερατικής Σχολής, η οποία περατώθηκε το 1974 με δαπάνες της Αρχιεπισκοπής. Κατά την επίσκεψη του στην Κένυα προέβη σε ομαδικές βαπτίσεις πέντε χιλιάδων ιθαγενών περίπου.

Το Φεβρουάριο του 1973 ο Μακάριος επανεξελέγη για τρίτη φορά Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας. Την 7ην Μαρτίου του ιδίου έτους οι τρεις Μητροπολίτες της Κύπρου αποφάσισαν «την καθαίρεσιν του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ’ από του Επισκοπικού και κληρικού καθόλου αξιώματος και την επαναφοράν τούτου εις την τάξιν των λαϊκών», διότι δεν ανταποκρίθη εις την απαίτησίν των να παραιτηθεί του Προεδρικού αξιώματος.

Η πράξη αυτή των τριών Μητροπολιτών καταδικάσθηκε από το λαό και δεν αναγνωρίσθηκε από τους Αρχηγούς των Ορθοδόξων Εκκλησιών. Από της 5ης μέχρι της 14ης Ιουλίου 1973 συνήλθε στη Λευκωσία Μείζων και Υπερτελής Σύνοδος, η οποία, αφού εκήρυξε αντικανονικήν και, κατ’ ακολουθίαν, άκυρον, ανυπόστατον και ανενέργητον την απόφαση των τριών Μητροπολιτών, εκάλεσεν αυτούς εις επάνοδον εις την μετά του Αρχιεπισκόπου προτέραν κανονικήν σχέσιν και κοινωνίαν και εν συνεχεία καθήρεσεν αυτούς, επειδή παρήκουσαν στις υποδείξεις και προτροπάς αυτής. 

Την 15ην Ιουλίου του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς των Αθηνών διενήργησε πραξικόπημα για την ανατροπή του Μακαρίου. Ο Μακαριώτατος, διασωθείς ως εκ θαύματος, αναχώρησε την επομένη, μέσω Μάλτας, στη Βρετανία και από εκεί στις Ηνωμένες Πολιτείας Αμερικής, όπου και μίλησε ενώπιον του Συμβουλίου Ασφαλείας. 

Την 20ην Ιουλίου του ιδίου έτους, η Τουρκία χρησιμοποιώντας ως πρόσχημα το πραξικόπημα, εισέβαλε στην Κύπρο και κατέλαβε το 36% περίπου του εδάφους της Κυπριακής Δημοκρατίας, εκδίωξε το 28% περίπου των Ελληνοκυπρίων από τις πατρογονικές τους εστίες, σκότωσε αμάχους και προκάλεσε τεράστιες καταστροφές. Ο Μακάριος ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτωρ των Θεολογικών Σχολών των Πανεπιστημίων της Βοστώνης και της Αθήνας, των Νομικών Σχολών των Πανεπιστημίων Κεράλα των Ινδιών, Θεσσαλονίκης, Μπογκοτά της Κολομβίας και Μάλτας και της Παντείου Ανωτάτης Σχολής Πολιτικών Επιστημών. 

Επίσης τιμήθηκε με τα ανώτερα παράσημα των πλείστων Εκκλησιών και Κρατών και με τα χρυσά μετάλλια Ελληνικών και ξένων Δήμων.

 

 ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΣΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ 

ΚΥΠΡΟΥ ΚΥΡΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ Γ΄ ΣΤΟ ΘΡΟΝΙ 

ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΚΥΠΡΟΥ

ΛΟΓΟΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΥΠΡΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ ΣΤΟ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ Γ΄

ΣΤΟ ΕΠΙΣΗΜΟ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ ΤΟΥ ΑΕΙΜΝΗΣΤΟΥ

ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΑΙ ΕΘΝΑΡΧΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ Γ΄

Κύριε Πρόεδρε τής Κ. Δ.,

Κύριε Πρόεδρε τής Βουλής των Αντιπροσώπων,

Σεβασμιότατοι Άγιοι Αδελφοί,

Κύριοι Επίσημοι,

Χριστεπώνυμο τής Εκκλησίας πλήρωμα,

Εκείνη την αυγινή ώρα  τής 3ης Αυγούστου 1977,ανοίξαμε τους νοητούς οφθαλμούς τής καρδίας μας για ν’ αντικρύσουμε το Φως. Μα η ψυχή μας γονάτισε στο άκουσμα και στον πόνο τού Θανάτου! Ήταν ένας θάνατος αδόκητος, σκληρός και ανείπωτα οδυνηρός! Ο ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ  ΚΑΙ  ΕΘΝΑΡΧΗΣ ΜΑΚΑΡΙΟΣ  ΑΠΕΘΑΝΕ!

Εκατό χρόνια από τη γέννησή Του και  τριανταέξι από την  προς  Κύριο εκδημία τού μεγάλου μας Ηγέτη, τού Αρχιεπισκόπου και Εθνάρχη Μακαρίου συμπληρώνονται εφέτος. Γι’ αυτό και ο Κυπριακός λαός σήμερα αναπολεί• αναπολεί νοσταλγικά και βιωματικά τη Φωτισμένη και πολυδιάστατη προσωπικότητα του• αναζητεί την περίλαμπρη και ηρωική του μορφή. Την αναζητεί για να αναζωογονηθεί μέσα στο εκκλησιαστικό και αγωνιστικό της πνεύμα.

Αναπολεί και αναζητεί την εξαγνισθείσα και εξαγιασθείσα μαρτυρική του μορφή. Μια μορφή που πέρασε στο πάνθεο  τής αθανασίας, μέσα από τους αγώνες του για να μορφώσει Χριστό στις ψυχές των ανθρώπων• μέσα από τους πατριωτικούς του αγώνες για την πολυπόθητη Ελευθερία τής Κύπρου. Αναζητεί την δικαιωθείσα, μέσα από τη ροή των δραματικών γεγονότων, ιστορική και εμπνευσμένη  φυσιογνωμία του, για να απαλύνει τον συγκλονιστικό του πόνο για τη συνεχιζόμενη οδυνηρή κατοχή και για τη σημερινή  τραγική εθνική και οικονομική του κατάσταση.

Ο Κυπριακός λαός αναπολεί κι αναζητεί, τέλος, το υπέροχο χαμόγελό του, το οποίο ουδέποτε έσβησε από τα χείλη του, ούτε και στις πιο δύσκολές  ώρες τής ζωής του, για να αντλήσει δύναμη, πίστη κι  ελπίδα για το μέλλον του. Όταν, στις 20 Οκτωβρίου 1950, «θείᾳ  συναρωγῇ», ανήλθε στον ευκλεή θρόνο τού Αποστόλου Βαρνάβα, για να πηδαλιουχήσει τη νοητή ολκάδα τού Κυρίου, ο Μακάριος ο Γ΄ είχε πλήρη επίγνωση των θυσιών που απαιτούσαν  οι αρχιερατικοί και εθνικοί του οραματισμοί. Ο ίδιος όμως βάδισε την οδό τού μαρτυρίου του, με πόνο και οδύνη πολλή αλλά και ευτόλμως.

Ο Γολγοθάς ήταν γνωστός γι’ αυτόν και τον ανέμενε. «Γνωρίζω καλῶς – διακήρυττε – ὅτι ὁ Θρόνος οὗτος δι’  ἐμέ, σήμερον ὑψούμενος ὡς τὸ Θαβὼρ τῆς δόξης εἰς Γολγοθᾶν τοῦ μαρτυρίου αὔριον γενήσεται. Μόχθοι πανημέριοι καὶ παννύχιοι ἀγρυπνίαι, ἀγῶνες καὶ θυσίαι εἶναι τοῦ ἀρχιεπισκοπικοῦ ὑπουργήματος ἡ κληρονομία… Ἐπὶ δάφνης καὶ μυρσίνης ἐβάδισα σήμερον...  Ἐπὶ ἀκανθῶν καὶ ἐπὶ τριβόλων, ὅμως, αὔριον θὰ βαδίσω καὶ ἀληθὴς Σταυρὸς ὑπὲρ τὰς ἀνθρωπίνας δυνάμεις μου καὶ τὴν ψυχικήν μου ἀντοχὴν θὰ εἶναι ἡ ἀποστολή μου…

Δὲν θὰ λιποψυχήσω ὅμως. Σεῖς δέ, ὡς ἄλλοι Κυρηναῖοι, δώσατε χεῖρας βοηθείας εἰς τὸ βάρος τοῦ Σταυροῦ μου… Δι’ ἐμαυτὸν ἓν μόνον ἐξαιτοῦμαι, τὴν πειθαρχικὴ πάντων ἀγάπην». Όταν κανείς μελετά τον βίο και την αγωνιστική πορεία τού λαοπρόβλητου και λαοπόθητου Ηγέτη μας,  βιώνει μέσα του ότι ισχύει και για τον Μακάριο εκείνο που έγραψε ο θείος Παύλος για τον εαυτόν του: «… εὐδόκησεν ὁ Θεὸς ὁ ἀφορίσας με ἐκ κοιλίας μητρός μου καὶ καλέσας διὰ τῆς Χάριτος αὐτοῦ ἀποκαλύψαι τὸν υἱὸν αὐτοῦ ἐν ἐμοί, ἵνα εὐαγγελίζωμαι αὐτὸν …» ( Γαλ. 1,15-16).

«Κατὰ τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ τὴν δοθεῖσαν αὐτῷ, ὡς σοφὸς ἀρχιτέκτων θεμέλιον  τέθεικε»  τῆς Κύπριδος Ἐκκλησίας… «ὃς ἐστὶν Ἰησοῦς Χριστὸς»  ( Κορ. 3, 10-11). Η φλογερή του αγάπη προς τον Χριστό συνετέλεσε ώστε «τῇ τοῦ Θεοῦ Χάριτι»… «πάσῃ σπουδῇ καὶ προθυμίᾳ ἀναλῶσαι ἁπάσας τὰς ἑαυτοῦ δυνάμεις ὑπὲρ τοῦ θησαυροῦ τῆς ἁγίας καὶ ἀμωμήτου ἡμῶν πίστεως καὶ ὑπὲρ τῆς θρησκευτικῆς καὶ ἠθικῆς καταρτίσεως τοῦ ἑαυτοῦ ποιμνίου». Ο ένθεος ζήλος του δεν περιορίστηκε μόνο στην Κύπρο. 

Στην Κένυα  βάπτισε χιλιάδες ιθαγενείς και ίδρυσε την Ιερατική Σχολή, η οποία λειτουργεί μέχρι σήμερα, φέρουσα το όνομά Του.  Η Σχολή αυτή αποτελεί μια αέναη πηγή χριστιανικής προσφοράς, στη χρεωστική εξωτερική ιεραποστολή τής Εκκλησίας μας. Για 40  χρόνια υπηρέτησε ανελλιπώς και με υψηλή επίγνωση το ιερό Θυσιαστήριο συμμετέχοντας συνειδητά στη μυστηριακή ζωή τής Εκκλησίας μας. Όταν τελούσε τα Άγια Μυστήρια βρισκόταν σε μια πνευματική εξαΰλωση, γεμάτος  κατάνυξη και δέος μπροστά στο «μέγα τῆς εὐσεβείας μυστήριον».

Η ψυχή του ήταν πλημμυρισμένη από ευγνωμοσύνη ενώπιον τής ουρανόθεν φιλανθρωπίας και φιλευσπλαχνίας τού Κυρίου, που έφτασε μέχρι και τη σταυρική θυσία! Για τον μεγάλο μας  οραματιστή Ηγέτη, οι έννοιες τής Εκκλησίας,   τής Πατρίδας και τής Ελευθερίας είναι αλληλένδετες. Και τούτο διότι η Εκκλησία ταυτίζεται με το πλήρωμά της και το πλήρωμα έχει Πατρίδα,   την οποία εκ φύσεως θέλει να είναι ελεύθερη.

Ο ίδιος μιλώντας στη Θεολογική Σχολή τού Πανεπιστημίου Αθηνών διακήρυξε: «Ἡ χριστιανικὴ Θρησκεία, βεβαίως, ἐνδιαφέρεται πρωτίστως νὰ ἀπαλλάξῃ τὸν ἄνθρωπον ἀπὸ τὰ δεσμὰ τῆς ἁμαρτίας, νὰ τὸν ἐλευθερώσῃ ἐσωτερικῶς. Ἀλλὰ δὲν παραμένει ἀδιάφορος καὶ διὰ τὴν   ἐν γένει ἐλευθερία του… Ἡ Ἑλληνορθόδοξος Ἐκκλησία ἐπρομάχησε     εἰς ὅλους τους ἀπελευθερωτικοὺς ἀγῶνας τῆς Φυλῆς μας».

Ο ίδιος διακατεχόμενος από τον θείο προς την Ελευθερία έρωτα τής Πατρίδας του, εμπνεύστηκε και πρωτοστάτησε στη διενέργεια τού ιστορικού ενωτικού δημοψηφίσματος. Μέσω αυτού έδειχνε την αληθινή του αγάπη προς την Ελλάδα και τους υψηλούς ιδεολογικούς του στόχους. Ο Μακάριος, επίσης, είναι και  ο εμπνευστής τού απελευθερωτικού αγώνα τής  ΕΟΚΑ.  Δια τούτο και τίθεται επικεφαλής αυτού. Διεθνοποιεί το Κυπριακό ζήτημα και αδιαλείπτως προμάχεται μετά τού αγωνιζόμενου κυπριακού λαού, για αποτίναξη τού αποικιακού ζυγού.

Οι Άγγλοι για να κάμψουν το επαναστατικό του φρόνημα τον εξορίζουν στις Σεϋχέλλες. Αλλά και μακράν τού αγαπημένου του λαού ευρισκόμενος τον εμψυχώνει με πύρινους λόγους, που αποπνέουν το κάλλος και την ευωδία τής εθνεγερτικής και  φιλοπάτριδος ψυχής του. «‘Η ψυχή μας θα παραμένῃ ἀδούλωτος… Καί ὅταν ὁ ἐπινίκιος ὕμνος δονήσῃ τους Κυπριακούς αἰθέρας, θά ξυπνήσουν  ἀπό τούς τάφους των οἱ μεγάλοι μας νεκροί. Ἀπό τα βάθη τῶν αἰώνων θά ἀνασκιρτήσουν τότε τρισόλβιοι αἱ ψυχαὶ χιλιάδων κυπριακῶν γενεῶν, αἵτινες ἔζησαν καὶ ἀπέθανον μὲ τὸ ὅραμα τῆς Ἐλευθερίας». 

Μνημειώδης είναι ο αξιάγαστος ελληνοκεντρικός του χαρακτήρας     και  ο  θαυμασμός του προς τις ζωογόνες πνευματικές μας ρίζες. «Ἡ ἐπιβίωση, φυσική και ἐθνική τοῦ Κυπριακοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἐδῶ καί τριανταπέντε σχεδόν ἑκατονταετίες, ὀφείλεται στήν ἀπαρασάλευτη προσήλωσή του πρός τίς ἑλληνικές πνευματικές ἀξίες, ὀφείλεται στόν ἀρχέγονο ἀκατάλυτο δεσμό του με τίς πηγές καί τίς ρίζες τῆς φυλετικῆς του προελεύσεως και τῆς ἑλληνικῆς του ὑποστάσεως.

Αὐτοὶ οἱ πανάχραντοι δεσμοὶ τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς Κύπρου με την Ἑλλάδα, διασταυρώνονται καὶ ταυτίζονται μὲ τὴ φύτρα τῆς ζωῆς του, με τήν ἲδια τὴ ζωή καὶ τήν ύπαρξή του• καί εἶναι δεσμοὶ μόνιμοι καὶ ἀναλλοίωτοι, πέραν ἀπό τὸ πρόσκαιρο καὶ τὸ ἐφήμερο, πάνω ἀπό κάθε ὑπολογισμὸ ἤ σκοπιμότητα». Στο θέμα τής εξωτερικής του πολιτικής ήταν σαφής. Ονειρευόταν έναν κόσμο ειρηνικής και πολιτιστικής δημιουργίας, στον οποίο η Κύπρος θα είχε πρωταγωνιστικό ρόλο. Γι’ αυτό και διακήρυττε:   

Μέσα εἰς τὸ ταραχῶδες τοῦτο περιβάλλον καλούμεθα νὰ διαδραματίσωμεν τὸν ρόλον τοῦ συναρμοστοῦ καὶ συμφιλιωτοῦ. Καλούμεθα νὰ μεταβάλωμεν τὴν Νήσόν μας εἰς τὴν χρυσῆν γέφυραν,  ἡ ὁποία νὰ συνδέῃ ὑλικῶς καὶ πνευματικῶς τὸν Βορρᾶν καὶ τὸν Νότον, τὴν Δύσιν καὶ τὴν Ἀνατολὴν…».Το αγωνιστικό και μαχητικό  φρόνημα τού Μακαρίου διέλαμψε σ’ όλες τις εκφάνσεις τής δραματικής και πολύπτυχης ζωής του• εκδηλώθηκε όμως  σ’ όλο του το μεγαλείο μετά το εγκληματικό πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή.

Διακήρυττε χαρακτηριστικά.«…Κλαίομεν ἐρείπια, θρηνοῦμεν νεκρούς, πονοῦμε διὰ τὸ δρᾶμα τῶν προσφύγων, ἀγωνιῶμεν διὰ τὴν τύχην τῶν ἀγνοουμένων, ἀνησυχοῦμεν διὰ τὴν τύχην τῶν ἐγκλωβισμένων. Παρὰ ταῦτα, ὅμως, δὲν θὰ ὑποκύψωμεν. Ἐν τῷ μέσῳ τῶν ἐρειπίων ὀρθία παραμένει ἡ Ἑλληνικὴ ψυχή μας καὶ κατακόρυφον τὸ φρόνημά μας. Ἔχομεν τὴν τόλμην καὶ τὴν δύναμιν, ἔχομεν τὸ θάρρος καὶ τὴν ἀποφασιστικότητα νὰ ἀγωνιζώμεθα καὶ ἐν ἀνάγκῃ νὰ ἀποθνήσκωμεν, ἀλλὰ νὰ μὴν ὑποκύπτωμεν εἰς τὴν βίαν.

Εἶναι ἀγὼν διὰ τὴν φυσικὴν καὶ ἐθνικήν μας ἐπιβίωσιν.

Εἶναι ἀγὼν ὑπὲρ πάντων, καὶ τὰ πάντα εἴμεθα ἕτοιμοι νὰ προσφέρωμεν εἰς τὸν ἀγώνα τοῦτον…».

Και πράγματι. Ο Μακάριος καθ’ όλη του τη ζωή έπραξε στο ακέραιο το καθήκον του και προασπίστηκε τα απαράγραπτα δίκαια τού Κυπριακού λαού με σθένος και αποφασιστικότητα. Δυστυχώς, μετά τα τραγικά αδιέξοδα που επέφεραν στην πατρίδα μας  η αφροσύνη τού προδοτικού πραξικοπήματος και τής βάρβαρης τουρκικής εισβολής, αναγκάστηκε να αποδεχθεί τη λύση τής ομοσπονδίας. Το έπραξε  γιατί πίστεψε ότι μπορούσε να λυθεί το κυπριακό και να ζήσουν αρμονικά και ευτυχισμένα Έλληνες και Τούρκοι στη γη των πατέρων τους.

Όταν τούτο δεν πραγματοποιήθηκε, λόγω τής τουρκικής αδιαλλαξίας, ο πόνος που δοκίμασε τον οδήγησε στον πρόωρο θάνατο. Η ομοσπονδία ήταν μια οδυνηρή υποχώρηση για τον Μακάριο. Εμείς – δυστυχώς – σήμερα, όχι μόνο την δεχόμαστε ευχαρίστως αλλά και τη θεωρούμε και ως ιδανική λύση. Εκείνος πέθανε,  λόγω τής αποδοχής του εκείνης, και μεις μετά πολλής χαράς την υιοθετούμε.

Κύριε Πρόεδρε,

ευρισκόμεθα μικρόν  προ τής ενάρξεως των συνομιλιών για επίλυση τού εθνικού μας προβλήματος. Οι υποχωρήσεις τού παρελθόντος δεν οδήγησαν σε λύση. Δια τούτο, όπως πολλές φορές δηλώσαμε, αυτή τη φορά η βάση των συνομιλιών πρέπει να ετοιμασθεί καταλλήλως. Και όταν ομιλούμε για ομοσπονδία αυτή πρέπει να είναι ουσιαστική και όχι φραστική. Πρέπει να εννοούμε ένα κράτος, με μία ισχυρή κεντρική κυβέρνηση από την οποία να εκπορεύονται τα πάντα και η οποία να χαράζει επίσης και την εξωτερική μας πολιτική.

Πρέπει να δώσουμε ξεκάθαρο το μήνυμα τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και στα Ηνωμένα Έθνη καθώς και στους ισχυρούς τής Γης ότι το Κυπριακό πρόβλημα δεν μπορεί να λυθεί με την Τουρκία να απαιτεί να παραμείνει εγγυήτρια δύναμη• ούτε με  τους εποίκους να παραμένουν στη γη των προγόνων μας, ούτε  με τον τούρκικο στρατό να μολύνει τα εδάφη μας.Γνωρίζουμε καλώς τις δυσκολίες που υπάρχουν. Γνωρίζουμε το αδιάλλακτο τής Τουρκίας. Είμεθα γνώστες των συμφερόντων των ισχυρών τής Γης.

Προαισθανόμεθα τις πιέσεις που θα δέχεται η κυβέρνησή μας. Δεν παραγνωρίζουμε όλα αυτά τα αρνητικά δεδομένα, που ευρίσκονται ενώπιό μας. Ταχθήκαμε, όμως, όλοι να υπηρετήσουμε αυτό τον λαό. Συνεπώς, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να υποκύψουμε σε πιέσεις, που καταπατούν τα δίκαια τού λαού μας. Οφείλουμε να αγωνιστούμε, Ηγεσία και λαός, με όλη τη δύναμη τής ψυχής μας. Πιστεύουμε στο δίκαιο τού αγώνα μας• πιστεύουμε στις δημοκρατικές αρχές, που πρέπει να πρυτανεύσουν επί τέλους και στην πατρίδα μας.

 Η Ελευθερία και η Δικαιοσύνη είναι οι διαχρονικές αξίες τής ζωής, τις οποίες δικαιούται ο λαός μας και οφείλουμε να αγωνιστούμε για να τού τις προσφέρουμε.

Αγαπημένε Λαέ τού Κυρίου•

Ο Μακάριος, εκατό χρόνια μετά τη γέννησή του και τριανταέξι μετά την κοίμησή του, εξακολουθεί να πλημμυρίζει με το μεγαλείο τής προσωπικότητάς του και με την αγωνιστικότητα του τις ψυχές μας και να καθοδηγεί τις σκέψεις και την όλη βιοτή μας.

Πιστεύω ότι το καλύτερο μνημόσυνο για τον ίδιο είναι το χρέος, που όλοι μας οφείλουμε στη σεπτή και εμπνευσμένη του φυσιογνωμία, να συνεχίσουμε τους αγώνες του ομονοούντες, με αγωνιστική διάθεση και θυσιαστικό φρόνημα «μέχρις ὅτου εἰς τὸν ἐθνικὸν ὁρίζοντα ροδίσῃ ἡ χρυσόπτερος ἶρις ἀγγέλλουσα τὸ φέγγος τῆς ποθεινῆς ἡμέρας τῆς ἐθνικῆς ἀπολυτρώσεως», σύμφωνα με τους ιδικούς του υψηλούς οραματισμούς «Ο μεγάλος μας Νεκρός, που τιμούμε σήμερον, δεν απέθανεν. Η γλυκεία  και αγωνιστική Του μορφή σελαγίζει αθάνατος εις τους γαλανούς αιθέρας τής Πατρίδος μας.

Πνέει με τας γλυκείας αύρας εις τα δάση των βουνών μας και εις τους κάμπους τής δύσμοιρης πατρίδος μας και μάς εμψυχώνει με το μεγαλείο τού  ηρωισμού  Της και τους αγώνας Της για την Ελευθερία   τής Πατρίδος μας! Το αθάνατο πνεύμα τού Αρχιθύτου τής Κύπριδος Εκκλησίας, ενοικεί την στιγμή αυτή παντού.

Ενοικεί κυρίως μέσα εις τας ψυχάς ολοκλήρου τού Ελληνισμού και καθοδηγεί τα βήματά του προς τας κορυφάς των υψηλών Του  ιδανικών! Μάς χρεώνει με τας διαχρονικάς αξίας τής  Δικαιοσύνης  και τής Ελευθερίας!

Μάς εμπνέει, τέλος, προς τας υπερουσίας αξίας τής Χριστιανικής Του Αγάπης και τής Ελληνικής Του Αρετής «ὑπέρ ὧν τήν ψυχήν αὐτού  ἔθηκε»!  

Ας είναι αιωνία η μνήμη Του!