Ανάμεσα σε δημοκρατία και θεοκρατία

Το κύμα των εξεγέρσεων που διαρκούν ή σιγοβράζουν σε όλες τις χώρες του αραβικού κόσμου εμφανίζει ορισμένα πρωτόγνωρα χαρακτηριστικά, λόγω των οποίων δύσκολα θα μπορούσε κάποιος να προδιαγράψει την εξελικτική τους πορεία. Αναμφίβολα πρόκειται για ένα αυθόρμητο ξέσπασμα λαϊκής οργής απέναντι σε διεφθαρμένα καθεστώτα αυταρχισμού, οικογενειοκρατίας και στυγνής εκμετάλλευσης. Ας μην διαφεύγει όμως της προσοχής το γεγονός ότι η λαϊκή έκρηξη στην Τυνησία, που ανάγκασε σε έξοδο πανικού τον πρόεδρο Μπεν Άλι, ξεκίνησε με μια απότομη και αλόγιστη άνοδο τιμών στα τρόφιμα.

Το κίνημα που διαμορφώθηκε σχεδόν αστραπιαία εκεί κατέγραψε, αφενός, μια σημειολογία των εξελίξεων που ακολούθησαν και αναμένεται σύντομα να ξεσπάσουν σε όλο τον αραβικό κόσμο. Αφετέρου όμως, κατέδειξε συνάμα και τα ιδεολογικοπολιτικά του χαρακτηριστικά, καθότι οι οργισμένες κι εξαθλιωμένες λαϊκές μάζες ξεσηκώθηκαν στο όραμα μιας μετα-αποικιοκρατικής απελευθέρωσης. Αποτελεί κοινό μυστικό πλέον ότι εκείνοι που κληρονόμησαν την εξουσία από τους ιστορικούς ηγέτες των αγώνων κατά της αποικιοκρατίας επανέφεραν τις χώρες τους σε τροχιά εξάρτησης από τη Δύση.

Οι αιματηρές εντάσεις που κίνησαν τις εξελίξεις στην Αίγυπτο καταδεικνύουν με παραστατικό τρόπο την αμεσότητα των γεγονότων που καθορίζουν τη δυναμική τέτοιων καταστάσεων, η οποία φαίνεται να ξεπερνά επαγγελίες του Κορανίου, αναζητώντας οράματα κοινωνικοπολιτικών μετασχηματισμών. Τούτο επιβεβαιώνεται με την εντυπωσιακή συμμετοχή της αιγυπτιακής νεολαίας στις καθημερινές διαδηλώσεις για την ανατροπή του Μουμπάρακ και του καθεστωτικού συστήματος διαφθοράς που ο ίδιος επέβαλε.

Τα συστήματα εξουσίας διαδέχονται επίσης το ένα το άλλο και γι' αυτό αναζητείται ήδη το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα μπορούσε να διαμορφωθεί μια νέα μορφή διακυβέρνησης στις «κοχλάζουσες» αραβικές χώρες. Μεταφύτευση προτύπων από κράτη με κοινοβουλευτικό σύστημα διακυβέρνησης σε αραβικές χώρες θα ήταν εκ προοιμίου άτυχη, αν όχι κι επικίνδυνη. Αλλά και εγκαθίδρυση ενός ισλαμικού (θεοκρατικού) συστήματος εξουσίας θα σήμαινε σαφή οπισθοδρόμηση, τουλάχιστον για τα προοδευτικά στρώματα των αραβικών κοινωνιών.

Στην περίπτωση αυτή, εκτός των εσωτερικών συγκρούσεων που αναπόφευκτα θα προκύψουν, η άνοδος στην εξουσία δυνάμεων του φανατικού πολιτικού - θρησκευτικού ριζοσπαστισμού συνεπάγεται σοβαρές εντάσεις και σε διεθνοπολιτικό επίπεδο. Ο κύκλος των εξεγέρσεων που άρχισε στην Τυνησία και την Αίγυπτο δεν πρόκειται ασφαλώς να κλείσει με την αλλαγή προσώπων και συσχετισμών στην ηγεσία των χωρών αυτών. Η διαδικασία ανατροπών που προδιαγράφεται δεν πρόκειται να ολοκληρωθεί, αν δεν έχει ξεκαθαρίσει η κατάσταση στο εσωτερικό μέτωπο δυνάμεων των αραβικών χωρών, όπου ήδη «βράζει το καζάνι».

Τέτοιου είδους εξελίξεις όμως διαρκούν, καθώς η δυναμική που τις καθορίζει δεν επιτρέπει εύκολα σταθεροποίηση καταστάσεων, πολλώ δε μάλλον όταν είναι εκ των πραγμάτων δύσκολες οι διαδικασίες σύγκλισης ανάμεσα σε θρησκευτικές και πολιτικές δυνάμεις χωρίς κάποια κοινά στοιχεία πολιτικής κουλτούρας. Μέσα από τα κείμενα των πανό στις συγκεντρώσεις και τα συνθήματα των κινητοποιήσεων στην Τύνιδα, το Κάιρο αλλά ακόμη και στην Υεμένη, όπου η διαδικτυακή συνεύρεση επέδειξε την καταλυτική της επενέργεια, δεσπόζει το αίτημα για άμεση δημοκρατία.

Ποιου είδους δημοκρατία όμως για τον αραβικό κόσμο; Αυτό είναι ένα κρίσιμο ζητούμενο που επιτόπου και μόνο από τις πολιτικές του δυνάμεις θα μπορέσει να απαντηθεί. Γεγονός, πάντως, είναι ότι στο κύμα των εξεγέρσεων δεν υψώθηκαν Κοράνια ούτε εμφανίστηκαν φανατικά ισλαμιστικά στοιχεία με αντιδημοκραιικές θέσεις. Τούτο συνέβη προφανώς επειδή οι τελευταίοι δεν βλέπουν με καλό μάτι την εξέγερση των παναραβικών προοδευτικών δυνάμεων, η οποία, όπως και τα αντιαποικιοκρατικά κινήματα των Νάσερ και Μπουμεντιέν, μπορεί να οδηγήσει τις κοινωνίες προς μια κατεύθυνση απελευθέρωσης και από την εσωτερική καταπίεση. Η οποία σε σημαντικό βαθμό επιβάλλεται μέσα από ολιγαρχικές κλίκες αλλά και από τα τεμένη που διαθέτουν επίσης τεράστια περιουσιακά στοιχεία και διασυνδέσεις με την άρχουσα τάξη.

Το Ισλάμ καθεαυτό, θρησκευτικό και πολιτικό, δεν είναι αντίθετο με την έννοια της δημοκρατίας, πολλώ δε μάλλον δεν την απαγορεύει. Εκείνοι που την απαγορεύουν ή την περιορίζουν ερμηνεύουν το Ισλάμ κατά το δοκούν και το συμφέρον τους. Συχνά, δε, καταχρώνται το θρησκευτικό συναίσθημα του λαού για να τον εξουσιάζουν με τη βία. Καθόλου τυχαία δεν βγήκε ο Λίβυος «επαναστάτης» Καντάφι πρώτος στο μεϊντάνι, τασσόμενος ανοιχτά στο πλευρό του Μπεν Αλι, επιχειρώντας μάλιστα και να ευνουχίσει την εξέγερση των Τυνήσιων πολιτών εν τη γενέσει της.

Εκείνο που προέχει στη φάση αυτή συνίσταται στο εγχείρημα μιας σύνθεσης ανάμεσα στην πολιτική δημοκρατία και την κουλτούρα του Ισλάμ. Τούτο προϋποθέτει συμπόρευση της πολιτικής με το ισλαμικό εκείνο στοιχείο που ενστερνίζεται βασικές αρχές της πολιτικής δημοκρατίας. Ένας διαχωρισμός κράτους και θρησκείας παραμένει όμως αδιανόητος σήμερα ακόμη και στην Αίγυπτο. Από το εγχείρημα τούτο θα κριθεί η εξέλιξη των εξεγέρσεων, που με το χρόνο θα φανεί αν οδηγούνται προς μια επανάσταση ή σε μια αντεπανάσταση· προς μια φωτεινή δημοκρατία ή σε μια σκοτεινή θεοκρατία.