Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ
ΑΥΤΟΚΕΦΑΛΟΥ
Κεφαλή της Μιας Εκκλησίας είναι ο
Χριστός (όλες οι τοπικές Εκκλησίες είναι Χριστοκέφαλες). Με τον όρο αυτοκέφαλο
αποδίδεται, κατά τους ιερούς κανόνες, το αυτοδιοίκητο μιας Εκκλησίας, δηλ. το
δικαίωμα εκλογής και χειροτονίας της δικής της διοικητικής κεφαλής, αρχιεπισκόπου
ή πατριάρχη.
Οι ορθόδοξες αυτοκέφαλες Εκκλησίες
Οι πρώτες αυτοκέφαλες Εκκλησίες ήταν τα
πέντε αρχαία Πατριαρχεία. Η θεμελιώδης αρχή για κάθε αυτονόμηση - αυτοκεφαλία
είναι ο 17ος καν. της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου:
«Εἴ δε καὶ τὶς ἐκ βασιλικῆς ἐξουσίας ἐκαινίσθη πόλις, εἰ αὖθις καινισθείη [ανακαινίσθηκε ή θα ανακαινισθεί στο εξής, δηλαδή θα έχει κάποια πολιτική μεταβολή], τοῖς πολιτικοῖς καὶ δημοσίοις τύποις [δηλαδή, πρότυπα] καὶ τῶν ἐκκλησιαστικῶν παροικιών [δηλαδή, επαρχιών, διοικήσεων] ἡ τάξις ἀκολουθείτω».
Η Εκκλησία της Ελλάδος είναι μία από τις δεκατέσσερις Αυτοκέφαλες Εκκλησίες, οι οποίες αποτελούν τη διοίκηση της συνόλου Ορθόδοξης Εκκλησίας. Αριθμείται ενδέκατη στην τάξη των πρεσβείων των Εκκλησιών και ως ιδρυτής της θεωρείται ο Απόστολος Παύλος.
«Εἴ δε καὶ τὶς ἐκ βασιλικῆς ἐξουσίας ἐκαινίσθη πόλις, εἰ αὖθις καινισθείη [ανακαινίσθηκε ή θα ανακαινισθεί στο εξής, δηλαδή θα έχει κάποια πολιτική μεταβολή], τοῖς πολιτικοῖς καὶ δημοσίοις τύποις [δηλαδή, πρότυπα] καὶ τῶν ἐκκλησιαστικῶν παροικιών [δηλαδή, επαρχιών, διοικήσεων] ἡ τάξις ἀκολουθείτω».
Η Εκκλησία της Ελλάδος είναι μία από τις δεκατέσσερις Αυτοκέφαλες Εκκλησίες, οι οποίες αποτελούν τη διοίκηση της συνόλου Ορθόδοξης Εκκλησίας. Αριθμείται ενδέκατη στην τάξη των πρεσβείων των Εκκλησιών και ως ιδρυτής της θεωρείται ο Απόστολος Παύλος.
Η πορεία προς το αυτοκέφαλο
Από τους Βυζαντινούς χρόνους η Ελλάδα
υπαγόταν εκκλησιαστικά στο Πατριαρχείο Κων/πόλεως. Στην Ευρώπη το 19ο αιώνα
εξαπλώνεται η ιδέα για τη δημιουργία εθνικών κρατών.
Το γεγονός αυτό έθεσε σε νέες βάσεις τις σχέσεις Eκκλησίας-κράτους, οδηγώντας πολλές φορές την πρώτη σε υποταγή στην κρατική εξουσία. Ο εθνικισμός επηρέασε και την τουρκοκρατούμενη βαλκανική χερσόνησο με την αρχική διεκδίκηση εκκλησιαστικής αυτονομίας των εθνοτήτων από το εκκλησιαστικό κέντρο της Κωνσταντινούπολης.
Το γεγονός αυτό έθεσε σε νέες βάσεις τις σχέσεις Eκκλησίας-κράτους, οδηγώντας πολλές φορές την πρώτη σε υποταγή στην κρατική εξουσία. Ο εθνικισμός επηρέασε και την τουρκοκρατούμενη βαλκανική χερσόνησο με την αρχική διεκδίκηση εκκλησιαστικής αυτονομίας των εθνοτήτων από το εκκλησιαστικό κέντρο της Κωνσταντινούπολης.
Ο τρόπος ανακήρυξης μιας Εκκλησίας ως αυτοκέφαλης
Το πρόβλημα δεν ήταν το αυτοκέφαλο - αυτοδιοίκητο
καθ’ αυτό, αλλά ο τρόπος, με τον οποίον θα γινόταν. Και ο τρόπος αυτός ήταν οι
«ἐν ἀγάπῃ» συνεννοήσεις
μεταξύ «μητρός» και «θυγατρός»
εκκλησίας, αλλά και της οικείας πολιτείας, στην πολιτική δικαιοδοσία της οποίας
θα ελάμβανε χώρα η εκκλησιαστική μεταβολή.
Το σοβαρό αυτό θέμα σκόπευε να το ρυθμίσει ο πρώτος Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση την οποία σεβόταν βαθύτατα. Δυστυχώς η δολοφονία του στις 27/9/1831 ανέκοψε το δημιουργικό έργο του.
Το σοβαρό αυτό θέμα σκόπευε να το ρυθμίσει ο πρώτος Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση την οποία σεβόταν βαθύτατα. Δυστυχώς η δολοφονία του στις 27/9/1831 ανέκοψε το δημιουργικό έργο του.
•Το 1833, όταν βασιλιάς της Ελλάδας
έγινε ο ανήλικος Όθωνας, με την βοήθεια των προτεσταντών αντιβασιλέων που ήρθαν
μαζί του, αντιμετώπισαν την Εκκλησία ως υφιστάμενο τμήμα του Κράτους.
•Είχαν την άποψη ότι η ελλαδική εκκλησία
έπρεπε να είναι εθνική, ανεξάρτητη από τον Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης, να
κυβερνάται από σύνοδο επισκόπων επιλεγμένων από το βασιλιά και να είναι κάτω
από τον έλεγχο της Πολιτείας.
Η ανακήρυξη του αυτοκεφάλου
Με βασιλικό διάταγμα που εξέδωσε το 1833
ο αντιβασιλιάς Μάουρερ (σε συνεργασία με το λόγιο κληρικό Θεόκλητο Φαρμακίδη) «βιαίως»
(με σύγκρουση και σχίσμα) και «αυτογνωμόνως» (πραξικοπηματικά),
-Απέκοψε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο τις
επισκοπές που βρισκόταν στα όρια του νέου ελληνικού κράτους.
Ο Φαρμακίδης, σπουδασμένος στην Ευρώπη
συμφωνούσε με τις αντιλήψεις περί εθνικής Eκκλησίας
ανεξάρτητης από το Πατριαρχείο. Στο ακριβώς αντίθετο άκρο, η άλλη μεγάλη προσωπικότητα
αυτής της περιόδου, ο ιερέας, ρήτορας και συγγραφέας Κωνσταντίνος Οικονόμος.
Αντιδράσεις – Σχίσμα (1833-1850)
-Το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως δεν ήταν
δυνατόν να δεχτεί τέτοιες ρυθμίσεις, ούτε φυσικά ο Ορθόδοξος λαός.
Πατριαρχικός Τόμος του 1850
Το 1850, μετά από αίτημα της Εκκλησίας
της Ελλάδας προς το Πατριαρχείο, η Εκκλησία της Ελλάδος ανακηρύχθηκε (δεν αναγνωρίστηκε
το de facto
καθεστώς που ίσχυε από το 1833 με την αυτογνώμονα ανακήρυξη) αυτοκέφαλη με τον
λεγόμενο Πατριαρχικό Τόμο του 1850 υπό ρητούς όρους
Μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται ότι η Εκκλησία της Ελλάδος θα διοικείται «κατά τους θείους και ιερούς κανόνας ελευθέρως και ακωλύτως από πάσης κοσμικής επεμβάσεως» από Σύνοδο Αρχιερέων «προσκαλουμένων αλληλοδιαδόχως κατά τα πρεσβεία της χειροτονίας» υπό την προεδρία του Μητροπολίτη Αθηνών.
Μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται ότι η Εκκλησία της Ελλάδος θα διοικείται «κατά τους θείους και ιερούς κανόνας ελευθέρως και ακωλύτως από πάσης κοσμικής επεμβάσεως» από Σύνοδο Αρχιερέων «προσκαλουμένων αλληλοδιαδόχως κατά τα πρεσβεία της χειροτονίας» υπό την προεδρία του Μητροπολίτη Αθηνών.
-Η από του 1850 Εκκλησία της Ελλάδας
όπως και κάθε άλλη αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία είναι ισότιμη και ισόκυρη με το
Οικουμενικό Πατριαρχείο, τηρουμένης βέβαια της τάξεως των θρόνων.«Διὰ τοῦ παρόντος
Συνοδικοῦ Τόμου τὴν Ἱερὰν ἐν Ἑλλάδι Σύνοδον. ἐπιγινώσκομεν [δηλαδή,
ἀναγνωρίζομεν] καὶ ἀνακηρύσσομεν
πνευματικὴν ἡμῶν Ἀδελφήν»!
Νεότερες εξελίξεις
Το νεοσύστατο ελληνικό κράτος
αποτελούνταν από την Πελοπόννησο, την Στερεά Ελλάδα και τις Κυκλάδες. Το 1866
προστέθηκαν στην Ελλάδα τα Επτάνησα και οι μητροπόλεις τους στην Εκκλησία της Ελλάδος.
Το 1882 οι μητροπόλεις της Θεσσαλίας και της Άρτας.
Οι μητροπόλεις των «Νέων Χωρών»
Η πρακτική της συμμεταβολής των
εκκλησιαστικών με τα πολιτειακά όρια, δεν ακολουθήθηκε στην περίπτωση της Ηπείρου,
της Μακεδονίας και των νησιών του Β. Αιγαίου που υπάγονταν στο Πατριαρχείο
Κωνσταντινουπόλεως και προσαρτήθηκαν στην ελληνική επικράτεια μετά τους Βαλκανικούς
Πολέμους 1912-1913.
Τελικά το Οικουμενικό Πατριαρχείο, μετά από διαπραγματεύσεις με την ελληνική πολιτεία, με Πατριαρχική και Συνοδική Πράξη της 4ης Σεπτεμβρίου 1928, παραχώρησε «επιτροπικώς» στην Εκκλησία της Ελλάδος, «υπό τύπον προσωρινότητας», όπως δηλώθηκε, ενώ πνευματικώς έμειναν υπό το Οικουμενικό Πατριαρχείο και υπό δέκα όρους τη διοίκηση των «Μητροπόλεων των Νέων Χωρών» (έτσι επικράτησε να αποκαλούνται οι εκκλησιαστικές αυτές επαρχίες ).
Τελικά το Οικουμενικό Πατριαρχείο, μετά από διαπραγματεύσεις με την ελληνική πολιτεία, με Πατριαρχική και Συνοδική Πράξη της 4ης Σεπτεμβρίου 1928, παραχώρησε «επιτροπικώς» στην Εκκλησία της Ελλάδος, «υπό τύπον προσωρινότητας», όπως δηλώθηκε, ενώ πνευματικώς έμειναν υπό το Οικουμενικό Πατριαρχείο και υπό δέκα όρους τη διοίκηση των «Μητροπόλεων των Νέων Χωρών» (έτσι επικράτησε να αποκαλούνται οι εκκλησιαστικές αυτές επαρχίες ).
Εκκλησία της Κρήτης – Δωδεκάνησα – Άγιο
Όρος
Η Κρήτη απελευθερώθηκε το 1913, η
Εκκλησία της όμως έμεινε ημιαυτόνομη και εξαρτάται πνευματικά από το
Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο διορίζει τον
Αρχιεπίσκοπο Κρήτης, η επαρχιακή σύνοδος των Μητροπολιτών της Κρήτης όμως
αποφασίζει αυτόνομα για τα υπόλοιπα θέματα της Εκκλησίας της Κρήτης. Τα
Δωδεκάνησα απελευθερώθηκαν το 1947 αλλά υπάγονται στο Πατριαρχείο
Κωνσταντινούπολης, όπως και το Άγιο Όρος που είναι αυτοδιοίκητο.
Η
σημερινή εκκλησιαστική κατάσταση
Στην Ελλάδα έχουμε:
Την Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος με
ανώτατο διοικητικό όργανό της την Ιερά Σύνοδο της Ιεραρχίας και πρόεδρο τον εκάστοτε
Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και μέλη τους 80 μητροπολίτες της.
Την ημιαυτόνομη Εκκλησία της Κρήτης με
δική της Σύνοδο αντίστοιχα.
Τις μητροπόλεις των Δωδεκανήσων που
υπάγονται στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.
Το Άγιο Όρος που είναι αυτοδιοίκητο και
εξαρτάται πνευματικά από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.
Οι
σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας
Οι σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας στην
Ελλάδα ορίζονται σύμφωνα με το Σύνταγμα της Ελλάδας όπως
αναθεωρήθηκε με το Ψήφισμα της 6ης Απριλίου 2001 της Ζ' Αναθεωρητικής Βουλής
των Ελλήνων, και δημοσιεύθηκε στο Φ.Ε.Κ. 84 Α'/17.4.2001.
Άρθρο 3
1.Επικρατούσα θρησκεία στην Ελλάδα
είναι η θρησκεία της Ανατολικής Ορθόδοξης
Εκκλησίας του Χριστού. Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδας, που γνωρίζει κεφαλή της τον Κύριο ημών Ιησού Χριστό, υπάρχει αναπόσπαστα ενωμένη δογματικά
με τη Μεγάλη Εκκλησία της
Κωνσταντινούπολης και με κάθε άλλη ομόδοξη Εκκλησία του Χριστού. Τηρεί απαρασάλευτα,
όπως εκείνες, τους ιερούς αποστολικούς
και συνοδικούς κανόνες και τις ιερές παραδόσεις.
Είναι αυτοκέφαλη, διοικείται από την Ιερά Σύνοδο των εν ενεργεία Αρχιερέων και από τη Διαρκή Ιερά
Σύνοδο που προέρχεται από αυτή και
συγκροτείται όπως ορίζει ο Καταστατικός Χάρτης της Εκκλησίας, με τήρηση των διατάξεων του
Πατριαρχικού Τόμου της κθ' (29) Ιουνίου
1850 και της Συνοδικής Πράξης της 4ης Σεπτεμβρίου 1928.
------------------------
Όσοι έσπευσαν «ἀποσπᾶσαι τοὺς Ἕλληνας ἀπὸ τῆς μητρὸς αὐτῶν Ἐκκλησίας, ἐβάδισαν δρόμον ἀντεθνικὸν καὶ (κατά την Ὀρθοδοξίαν τῶν Ἑλλήνων) ἀντίθρησκον». ( Κωνσταντίνος
Οικονόμος).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου