Κείμενο πολύ κατατοπιστικό στις μέρες μας
του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Αθηνών κυρού Ιερωνύμου Α΄
Όταν μιλάμε γιά οριστική θεραπεία, εννοούμε τήν άντικατάστασι του συστήματος, πού μέχρι τώρα ρύθμιζε τή ζωή μας. Νά φέρωμε δηλαδή σ' αυτό μιά τόσο βασική καί ριζική αλλαγή, πού θά μπορούσε νά τήν χαρακτηρίσωμε σάν μιά στροφή 180ο. βά τό λέγαμε έτσι, άν αυτό δέν υπήρχε κίνδυνος νά παρεξηγηθή. Νά νομίσωμε δηλαδή, ότι θά επιδοθούμε σ'ένα οποιοδήποτε "ρετρό". "Οχι αυτό. Ή αλλαγή μας εννοούμε,ότι θά πρέπει νά είναι βασική καί ριζική άπό δύο απόψεις.
Πρώτον, τό καινούργιο σύστημα θά πρέπει νά έφαρμοσθή σέ όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας: " Άπ' τήν προσευχή ώς τό ποδόσφαιρο".
Δεύτερον, τό καινούργιο σύστημα ζωής νά είναι ριζικά διαφορετικό άπό τό προηγούμενο όχι μόνο ώς πρός τήν κατεύθυνσί μας καί στις επιδιώξεις μας, άλλά καί ώς πρός τήν έκτασι. Παραδείγματος χάριν.
Μέχρι τώρα βάζαμε ώς κυριώτερο σκοπό τής ζωής μας τήν έξασφάλισι μόνο τών υλικών αγαθών. Τώρα, άφού έχει διαπιστωθή,ότι αυτά μόνα δέ μπορεί ούτε νά διαπλάσουν τόν πραγματικόν άνθρωπο, ούτε νά τόν κάνουν εύτυχισμένον, θά πρέπει νά έπιδιώξωμε όχι ώς κυριώτερο τό νά έχη πολλά ό άνθρωπος, άλλά τό νά είναι πραγματικά άνθρωπος. Νά τού έξασφαλίσωμε τά απαραίτητα υλικά εκείνα εφόδια, πού θά τόν κάνουν όχι μόνον ικανό νά αποκτά καί νά άξιοποιή τά υλικά αγαθά, άλλά καί νά μπορή νά λέγεται όντως άνθρωπος καί νά ζή ευτυχισμένος. Λέγοντας επομένως μιά ριζική καί βασική αλλαγή στό σύστημα τής ζωής τοΰ άνθρώπουκαί ώς πρός τήν έκτασι καί ώς πρός τήν κατεύθυνσί, εννοούμε ένα έργο, πού γιά νά όλοκληρωθή θά χρειασθή τό λιγώτερο αρκετές δεκαετίες, άν όχι ένα-δυό αιώνες.
Πρώτον, γιατί δέν πρόκειται γιά κάτι εύκολο.
Δεύτερον, γιατί, γιά νά άντικατασταθή τό σημερινό σύστημα τής ζωής μας μέ ένα καινούργιο σύστημα σέ όλους τούς τομείς τής ζωής, δέ μπορεί νά γίνη άπό έναν ή δυό ανθρώπους, όσο σοφοί καί μελετημένοι καί άν είναι αυτοί. Χρειάζεται απαραίτητα νά γίνουν απειράριθμες μελέτες άπό στρατιές ολόκληρες ειδικών καί ή στροφή τών εκατόν ογδόντα μοιρών νά γίνη μέ προσοχή καί μέ τήν κατάλληλη μέθοδο. Γιατί γιά νά άλλάξη ό τρόπος τής ζωής μας καί ό τρόπος πού σκεπτόμαστε, καί τά αισθήματα μας, πράγμα πού όπως ξέρομε γίνεται πολύ δύσκολα καί μέ αργό ρυθμό, χρειάζεται όχι μόνον πολύς κόπος αλλά καί χρόνος πολύς. "Ας μή τρομάζωμε όμως, άκούοντας, ότι γιά τό έργο αυτό χρειάζονται δεκαετίες καί αιώνες. Στις μεγάλες αλλαγές, πού σημειώθηκαν στήν ιστορία τοΰ άνθρωπου, ούτε οί δεκαετίες έχουν σημασία, ούτε κάν οί αιώνες. "Αν παρατηρήσωμε τις σημαντικές μεταβολές στήν ανθρώπινη διαβίωσι, θά διαπιστώσωμε, πώς χρειάσθηκαν ολόκληρους αιώνες γιά νά συντελεσθούν.
Καί άν λάβωμε ύπ' όψι μας, ότι οί μεταβολές αυτές δέν ήσαν τόσο ριζικές καί τόσο βασικές όσο αυτή πού χρειαζόμαστε τώρα, θά κατανοήσωμε γιατί γιά τήν αλλαγή αυτή είπαμε, πώς χρειάζεται νά διαθέσωμε ίσως καί αιώνες ολόκληρους. Oί υπολογισμοί αυτοί βέβαια γίνονται άπό έναν μή είδικόν, πού, πρώτον, δέν γνωρίζει τίποτε άπ' τις καινούργιες επιστήμες, τήν Μελλοντολογία καί τήν Προοπτική. Καί, δεύτερον, λόγω τής ηλικίας του, είναι πολύ συνηθισμένος στόν παληό ρυθμό τής ζωής. Επομένως, σήμερα, στόν αιώνα μας μέ τις γρήγορες αλλαγές, μπορεί νά χρειασθή πολύ λιγώτερος χρόνος άπό όσο είπαμε παραπάνω. "Οπως είπεν ό μεγάλος σύγχρονος φιλόσοφος, ό αείμνηστος Jacques Maritain, σήμερα "εκείνο, πού μας χρειάζεται είναι νά αρχίσουμε μιά εργασία θάρρους κι'ελπίδας, εμπιστοσύνης καί πίστης... Ή μηχανή προσφέρει πρωτάκουστες δυνατότητες χειραφέτησης, άν τό λογικό μας μάθη νά ρυθμίζη τή χρήση της γιά νά εξυπηρετεί άληθινά ανθρώπινους σκοπούς."
Πραγματικά έχομε σήμερα δυνατότητες, πού καμμιά μέχρι τώρα ανθρώπινη γενεά δέν είχε στήν διάθεσί της. Αφού όμως μπορέσαμε νά τίς χρησιμοποιήσωμε γιά νά έτοιμάσωμε τήν αυτοκαταστροφή μας, γιατί δέ θά μπορέσωμε νά τίς άξιοποιήσωμε γιά νά ζήσωμε καί γιά ν' άπολαύσωμε τήν ευτυχία μας ; Άλλά πάντως, γιά νά μή απογοητευθούμε αμέσως, πρέπει άπ' αρχής νά έχωμε ύπ'όψι μας, πώς τό έργο αυτό χρειάζεται μακροχρόνια προσπάθεια. Καί μακροχρόνια προσπάθεια σημαίνει όχι απλώς νά περνάη ό καιρός κι' εμείς νά αδρανούμε,άλλά νά καταβάλλωμε συνεχώς κάθε προσπάθεια γιά τήν απαραίτητη αυτή αλλαγή. Τό μεγάλο, τό τρομερά μεγάλο αυτό πρόβλημα είναι, τό έπαναλαμβάνομε, μέ τί θά αντικαταστήσουμε τό σύστημα τής μέχρι τώρα ζωής μας. Δέν θά πρέπει νά είναι κάτι, πού στή βάσι του θά είναι πάλι τό ίδιο μέ τό τωρινό, δηλαδή, ένας μεταμφιεσμένος ή καμουφλαρισμένος ανταγωνισμός καί στό βάθος ένας έγωκεντρισμός .
"Αν πάθωμε κάτι τέτοιο, τότε μπορεί ίσως νά έχωμε αναβάλει κάπως τήν ολοκληρωτική μας καταστροφή, άλλ'απλώς θά τήν άναβάλωμε. Δέν θά κατορθώσωμε νά τήν άποφύγωμε καί επομένως δέν θά έπιτύχωμε ούτε τήν κατάργησι τών πολέμων, ούτε φυσικά και πολύ λιγώτερο τήν απαλλαγή μας άπό τά υπόλοιπα δεινά. Ή μεγάλη, ή τρομερά μεγάλη δυσκολία γιά τήν άντικατάστασι του σημερινού συστήματος τής ζωής μας, έπαναλαμβάνομε, είναι γιατί τό συναντούμε σέ όλες τίς εκφάνσεις της. Καί στήν ατομική, καί στήν κοινωνική, καί στήν εθνική, καί στήν διεθνή μας ζωή. Καί επειδή ή απειλή τής ολοκληρωτικής μας καταστροφής κρέμεται πάνω άπ' τά κεφάλια μας, αφού δοθούν "οί πρώτες βοήθειες", ή αλλαγή πρέπει νά γίνη τό συντομώτερο καί ν' άρχίση άπ' τή πιό δύσκολη πλευρά τής ζωής μας, τή διεθνή.
"Ολοι έχομε πικρή πείρα άπ' τήν εφαρμογή του σημερινού μας συστήματος τής ζωής μας. 'Ακόμα κι' αυτός πού θεωρείται σήμερα "επιτυχημένος" άνθρωπος, θα χη στό βάθος ίσως τής καρδιάς του κάτι πικρά υπολείμματα άπ' όσα δοκίμασε, αντιμετωπίζοντας τούς σκληρούς ανταγωνισμούς, πού συνάντησε στό δρόμο του. Γιά ν' αντιληφθούμε τό πόσο βαθειά ριζωμένοι καί πόσο πλατειά απλωμένοι είναι ό ανταγωνισμός καί ό εγωκεντρισμός στή ζωή μας, άς σκεφθούμε, πώς κι'αύτή ή ζωή μας είναι αντικείμενο ανταγωνισμού. "Οταν ή άξια μας υπολογίζεται άπ'τό πόσο καί τί παράγωμε, δέ σημαίνει ότι κι' ή ίδια ή ζωή μας έχει μπή στό κύκλωμα του ανταγωνισμού; "Αν παράγωμε ή έχομε κερδίσει πολλά, λεγώμαστε "πετυχημένοι άνθρωποι", άν συμβαίνη τό αντίθετο, μάς θεωρούν πώς έχομε αποτύχει στή ζωή μας.
"Ετσι τήν άξια μας τήν υπολογίζουν όχι μέ τό τί είμαστε, άλλά μέ τήν άπόδοσι πού έχομε. "Η άν θέλετε νά τό ειπούμε κι' άλλοιώς, πιό ώμά: Τό τι είμαστε τό υπολογίζουν μέ τό πόσα κερδίζομε ή κερδίσαμε. Συζητούμε σήμερα καί συνεχώς τό πιπιλίζομε στό στόμα μας καί μιλάμε παντού γιά τήν άξια τής προσωπικότητος. Άλλά μέ αυτό είτε λέμε συνειδητά ψέματα, είτε δέν έχομε έπίγνωσι γιά τό τί ακριβώς εκφράζουν αυτές οί δυό λέξεις. Γιατί πώς μπορεί νά συμβιβασθή ή έκτίμησις του άνθρωπου σύμφωνα μέ τήν άξια, πού έχει στήν "αγορά" ή άπόδοσίς του, μέ τήν άξια τής προσωπικότητας του; Τήν προσωπικότητά του δέν τήν αποτελεί μόνο τό έργο, πού αποδίδει στήν "αγορά", άλλά ένα σωρό άλλες άξιες, πού έχει ή όπου υστερεί ό καθένας. Είναι ή τιμιότης του, ή ειλικρίνεια του, ή άνωτερότης τών αισθημάτων του, ή άνιδιοτέλειά του, ή σεμνότης του, ή ταπεινοφροσύνη του, ή δικαιοκρισία του, τά αισθήματα αγάπης καί στοργής γιά τούς άλλους, ή θρησκευτικότης του καί ένα σωρό άλλες ιδιότητες, πού συνθέτουν τήν προσωπικότητα ενός άνθρωπου.
Τό νά κρίνεται ό άνθρωπος μόνο σάν "εμπόρευμα" αποτελεί μιά καθαρή όπισθοδρόμησι, μιά επάνοδο στό πνεύμα του δουλεμπορίου, όπου ή τιμή του δούλου ήταν άκριβώτερη ή φθηνότερη, ανάλογα μέ τήν δυνατότητα πού είχε νά "βγάλη δουλειά" γιά τόν κύριό του."Η, άν θέλετε, ή έκτίμησις του άνθρωπου σύμφωνα μέ τήν εμπορική του αξία αποτελεί μιά έκφανσι τής ύποδουλώσεώς μας στό σύγχρονο μηχανιστικό πνεύμα. Δηλαδή, καί ό άνθρωπος εκτιμάται μέ τά ίδια μέτρα, πού εκτιμάται μιά μηχανή, ή, ακόμα χειρότερα, ένα ζώο πού έχει μεγαλύτερη άξια όσο πιό πολύ μπορεί νά άποδώση.Άλλ' όταν ό ίδιος ό άνθρωπος κατάντησε νά εκτιμάται σάν εμπόρευμα ή σάν ζώο, πώς άλλοιώς θά μπορούσαν νά εκτιμηθούν οί άλλες άξιες; Ή ομορφιά τής Φύσεως, τό ωραίο καί ή αρμονία, ή άπλότης, ή εσωτερική ηρεμία, ή ψυχική άνάτασις, ή αλληλεγγύη καί όλα τά παρόμοια μ'αύτά τι εμπορική άξια μπορούν νά έχουν; Γι'αύτό καί ό,τι τυχόν άπ’ αυτά θεωρηθή πώς έχει κάποια άξια, γίνεται προσπάθεια νά παρουσιασθή μέ τρόπο εντυπωσιακό, ώστε ή εφημερίδα, τό περιοδικό, τό βιβλίο, τό θέατρο ή καί τό ραδιόφωνο καί ή τηλεόρασις νά τραβήξουν τήν προσοχή μεγαλύτερου κοινού καί επομένως τό πράγμα στό τέλος νά άποδώση χρήματα.
Θά μάς φέρουν όμως τήν άντίρρησι: Πάντως τό σημερινό σύστημα ζωής, ό ανταγωνισμός, ό εγωκεντρισμός, ό,τιδήποτε κι' άν ήταν, έστω κι'άν μάς ώδήγησε στό χείλος του Χάους καί τής ολοκληρωτικής μας καταστροφής, δούλεψε επί χιλιάδες χρόνια. Μέ "κουρελόχαρτα" καί μέ όπλα. Ναι, άλλά προχωρήσαμε. Μέ τήν υποψία ό ένας γιά τόν άλλον, μέ τούς εξοπλισμούς καί τούς πολέμους, μέ κίνητρο τό κέρδος καί τήν προσπάθεια νά φάη ό ένας τόν άλλον, μέ τήν πείνα καί τόν λιμό εκατοντάδων εκατομμυρίων αδελφών μας, ένώ άπό τό άλλο μέρος καίονται ή πετιώνται ή σαπίζουν κολοσσιαίες ποσότητες άπό τρόφιμα, μέ πολιτικές, ή εθνικές, ή ταξικές, ή φυλετικές καταπιέσεις, μέ δικτατορίες καί τυραννίες, καί μέ χίλια δυό άλλα "μέ", σύμφωνοι. Άλλά ζήσαμε μέχρι τώρα καί παράλληλα πετύχαμε καί καταπληκτικά κατορθώματα. Στήν επιστήμη, στά Γράμματα, στήν Τέχνη, στό επίπεδο τής διαβιώσεως, σέ χίλιους-δυό άλλους τομείς.
Σ'αύτά θά μπορούσε νά απάντηση κανείς: Ναι" άλλά μέ ποταμούς άπό ιδρώτα καί αίμα, μέ απειράριθμες θυσίες, μέ δάκρυα, μέ πόνους. Καί ό αντιρρησίας θά συνέχιζε: Ναι, άλλά προχωρήσαμε. Τώρα; Μέ τί θά άντικαταστήσωμε τό βασικό αυτό σύστημα τής ζωής μας, πού όσο κι' άν τό κατηγορούμε, όλοι τό προσκυνήσαμε καί όλοι εξακολουθούμε νά ζούμε σύμφωνα μ'αύτό; Καί τά άτομα μέ βάσι αυτό προχωρήσαμε καί προχωρούμε. Καί τά κόμματα, καί όλα τά κοινωνικά συστήματα, οποιοδήποτε καί άν είναι τό όνομα των, καί κεφαλαιοκρατία, καί φιλελευθερισμός, καί σοσιαλισμός, καί κομμουνισμός, όλα μ' αυτή τή βάσι εργάζονται καί πάνω σ'αύτή τή βάσι στηρίζονται γιά νά εφαρμόσουν τό πρόγραμμα των. Μπορούμε νά φαντασθούμε ποιά άναστάτωσι θά προκαλούσε καί τί θά επακολουθούσε, άν ύποθέσωμε πώς μιά Κίρκη ερχόταν καί μέ μιάς ήταν σέ θέσι νά σταματήση παντού τόν ανταγωνισμό;
Καί μόνο στις μεγάλες επιχειρήσεις, άν ύποτεθή, πώς μέ μιάς καί απότομα θά κατώρθωνε αυτή ή Κίρκη νά σταματήση τόν ανταγωνισμό, καί μάλιστα όχι γιά πάντα, άλλά μόνο γιά ένα έτος, ίσως καί γιά ακόμα συντομώτερο διάστημα; Άφισε τό τί θά γινόταν, άν ταυτοχρόνως ή Κίρκη αυτή κατώρθονε νά σταματήση όλους τούς εξοπλισμούς σέ παγκόσμια κλίμακα. Πόση ανεργία θά επακολουθούσε σ' ολόκληρο τόν κόσμο, πόσες πτωχεύσεις μεγάλων καί μικρών επιχειρήσεων, μεγάλων καί μικρών Τραπεζών, ποιος έξανεμισμός τραπεζιτικών καταθέσεων καί μετοχών, τί άναστάτωσις καί τί απραξία στις μεταφορές, πόση ακόμα πείνα καί άθλιότης έπί πλέον άπό όσες σήμερα υπάρχουν καί χίλια δυό άλλα δεινά...Πρέπει, λοιπόν, ή αλλαγή νά είναι τέτοια, πού όχι μόνο νά μάς έξασφαλίζη άπό τήν ολοκληρωτική καταστροφή, άπ'τούς εξοντωτικούς εξοπλισμούς καί τούς πολέμους καί όλα τά δεινά, πού υποφέραμε ώς τώρα. Δέν πρέπει ούτε κάν απλώς καί μόνο νά μάς φέρη τή μόνιμη καί γενική Ειρήνη καί τή γενική έξύψωσι τής ζωής τών ανθρώπων.
Πρέπει νά γίνη καί μέ τόν κατάλληλο τρόπο, πού νά μή έπιτρέψη κλυδωνισμούς,σάν αυτούς πού θά προκαλούσε μιά απότομη καί άμελέτητη αλλαγή. Γι'αύτό σημειώσαμε, πώς ή προσπάθεια τής αλλαγής θά είναι μακροχρόνια καί θά χρειασθή ίσως ολόκληρους αιώνες γιά νά συντελεσθή. Μιά άλλη διευκρίνησις είναι απαραίτητη, καί γιά τό θέμα τής κατευθύνσεως."Οταν μιλάμε γιά αλλαγή 180 μοιρών, ύπογραμμίζομε ,δέν εννοούμε "ρετρό", δηλαδή όπισθοδρόμησι."Οχι προς τά πίσω, άλλά πρός τά επάνω. Βέβαια, μάς χρειάζονται ώρισμένα βασικά εφόδια, πού άπό κουφότητα ή άγνοια τά πετάξαμε σάν άχρηστα ή ακόμα καί σάν βλαβερά. Άφού όμως έχει άποδειχθή, πώς κάναμε λάθος καί πώς δέν είναι άχρηστα,άλλά απαραίτητα καί ότι όχι μόνο δέν είναι βλαβερά, άλλ' ότι τό πέταγμα των έκ μέρους μας μάς έχει φέρει στό χείλος του χάους, τό νά ξαναπάρωμε κοντά μας αυτά τά απαραίτητα εφόδια, δέν είναι όπισθοδρόμησις, είναι φώτισις.Είμαι βέβαιος, πώς μερικοί "προοδευτικοί", "συγχρονισμένοι", πού "έχουν λυτρωθή άπ' τίς δεισιδαιμονίες του Μεσαίωνα" καί τάχα έχουν έλευθερωθή άπ'όλα τά δεσμά καί τίς προλήψεις του παρελθόντος", άν είχαν ακούσει γιά το βιβλίο αυτό καί πριν ακόμα τό πάρουν στά χέρια των, όσοι άπ' αύτούς έτυχε νά τό πάρουν, θά είχαν σκεφθή:
Άφού τό γράφει ένας κληρικός, είναι άπό πριν βέβαιο τί θά γράφη..." "Οταν παραπάνω διάβασαν γιά "ριζική αλλαγή" καί τά όμοια, θά σκέφθηκαν: "Καλά τό είχα ύποπτευθή. "Ηξερα πού θά κατάληξη. Είχα δίκηο, πού τό υποπτευόμουνα". Τώρα, διαβάζοντας τά αμέσως παραπάνω, θά επαίνεσαν τόν εαυτό των καί μέ καμάρι θά είπαν θριαμβευτικά: "Νά ή άπόδειξις! Βλέπεις; "Αρχισε νά μάς λέη, πώς πρέπει νά ξαναπάρωμε πάλι πίσω τά άχρηστα καί τά σκουριασμένα του Μεσαίωνα καί τά όμοια. "Ε όχι Δέ θα γεμίσωμε πάλι τά μέγαρα του πολιτισμού μας με τούς θησαυρούς του κάρρου των σκουπιδιών. "Αρκετά μάς τυράννισαν!" θά πρέπει, λοιπόν, νά πληροφορηθούν οί αγαπητοί αυτοί φίλοι, ότι άν έφθασαν ώς έδώ καί διαβάσουν καί παρακάτω, θά απογοητευθούν, γιατί οί προβλέψεις των θά διαψευσθούν. "Οπως είπα, δέν είμαι ούτε κοινωνιολόγος, ούτε τεχνικός, ούτε "μελλοντολόγος", ούτε ειδικός στήν επιστήμη τής "προοπτικής" καί τά όμοια. Είμαι ένας απλός άνθρωπος, μέ τόσο μυαλό, όσο χρειάζεται γιά νά καταλάβω αυτό, πού καταλαβαίνουν οί πιό πολλού σημερινού άνθρωποι.
"Οτι δέν πάμε καλά και ότι όλα όσα έχομε δοκιμάσει μέχρι τώρα γιά νά διορθώσωμε τήν κατάστασι δέν έφεραν αποτέλεσμα και, τέλος, ότι (όπως τό βεβαιώνουν οί ειδικοί όχι έγώ) βαδύζομε 1001 πρός τήν τελειωτική καταστροφή. Και μπροστά σ' αυτό τό κατάντημά μας σκέπτομαι τί πρέπει νά κάνωμε, γιά νά γλυτώσωμε. Θά απαντήσουν: "Δέ μιλάμε γι'αύτά. Γιά τά παρακάτω. "Οπως προχωρείς τώρα, τά παρακάτω θά είναι αυτά πού προβλέψαμε". "Τά παρακάτω; Τότε μή βιάζεσθε! Περιμένετε και θά ύδήτε".
Ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Κ.κ. Ιερώνυμος, στον πρόλογό του, στον ως άνω Τόμο μεταξύ άλλων γράφει……. Σκεφθείτε δε πόσες σελίδες θα χρειάζονταν αν αναφερόμεθα στην ιστορία της Κωνσταντινουπόλεως, όχι μόνο τους νεότερους χρόνους αλλά και κατά το διάστημα 325-1453 μ.Χ. Ο πρόλογος αυτός μας έδωσε την αφορμή να σημειώσουμε κάποιες σκέψεις ευρύτερα για την Κωνσταντινούπολη. Η Κωνσταντινούπολη κατά την περίοδο 325-1453 δεν υπήρξε μόνο πρωτεύουσα του ανατολικού ρωμαϊκού κράτους, αλλά και η πιο λαμπρή πόλη του τότε γνωστού κόσμου. Η επίδρασή της στους λαούς τον τότε γνωστού κόσμου ήταν καθοριστική και ακατάλυτη. Αλλά και μετά την άλωση της, συνέχισε με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο να παραμένει σημείο αναφοράς για τους ορθόδοξους λαούς της ανατολικής, κυρίως, Ευρώπης, ενώ για άλλους λαούς ήταν το μήλον της έριδος. Σπάνια ηγέτες έχουν το προνόμιο να δικαιώνονται οι αποφάσεις τους από τις μετέπειτα εξελίξεις, όσο η κίνηση τον Μεγάλου Κωνσταντίνου να μεταφέρει την πρωτεύουσα του τότε ρωμαϊκού κράτους από την Ρώμη, στην αρχαία αποικία των Μεγαρέων, το Βυζάντιο. Δεν ήταν μόνο μια γεωγραφική μεταφορά, αλλά και μια μετακίνηση του κέντρου βάρους, μια αλλαγή της προοπτικής του τότε ρωμαϊκού κράτους. 
